Katyń pojednania

2013/01/21

Stosunki polsko-rosyjskie są bardzo trudne, bo wciąż tkwi między nami katyńska zadra, która uniemożliwia pełne wyleczenie ran. Czy ofiara 96 osób może to zmienić?

Po katastrofie prezydenckiego samolotu pod Smoleńskiem prawda o zbrodni katyńskiej powróciła z niespotykaną siłą 10 kwietnia 2010 roku mieliśmy niesłychanie skuteczną lekcję zapomnianej historii. Cały świat nagle zaczął mówić o Katyniu. Zarówno dla świata zachodniego, jak i dla samych Rosjan Katyń przestał być pustym sloganem, który wcześniej uznawany był jedynie za specyficzną polską, antyrosyjską obsesję. Dlaczego ten sam świat do tej pory był głuchy na nasze wołanie?

Rosyjska amnezja historyczna

Zbrodnia katyńska ukazem kremlowskiej polityki historycznej skazana była w Rosji na amnezję. Nieliczni tylko wiedzieli, co się stało w lesie koło Smoleńska 10 kwietnia 1940 roku. Najczęściej jako winowajców mordu wymieniano Niemców lub określano to jako „niewielki wypadek przy pracy” w budowaniu internacjonalistycznego socjalizmu. Bo cóż znaczy ofiara ponad 20 tysięcy polskich oficerów, z milionami pomordowanych obywateli Związku Radzieckiego? Jednak wielu współczesnych obywateli Federacji Rosyjskiej w ogóle nie zdaje sobie sprawy z ogromu zbrodni stalinowskich zadanych zarówno Polakom, jak i samym Rosjanom. Dlatego też walka o prawdę katyńską zawsze powinna być traktowana dwuwymiarowo. Z jednej strony bowiem jest niesłychanie ważna dla nas Polaków, którzy stracili kwiat inteligencji z trudem wychowanej w czasach II Rzeczpospolitej, a z drugiej strony jest bardzo ważna dla współczesnych Rosjan, którzy nie mogą albo nie chcą uporać się z trudną ponad 70-letnią historią komunizmu.

Polityka historyczna Kremla w ostatnich latach była natomiast pełna sprzeczności. Próbowała odwoływać się zarówno do okresu imperium carskiego, jak i sowieckiego. Nikt jednak – poza Kościołem prawosławnym i nieliczną inteligencją – nie widział sprzeczności w tym, że carskość i sowieckość wykluczają się nawzajem. Amnezja spowodowała, że na sztandary rosyjskiego patriotyzmu wciągnięto zarówno cara Mikołaja II, jak i jego oprawcę Stalina. Zdaniem historyków idei oraz politologów taka koncepcja tożsamości narodowej oraz państwowej musi wcześniej czy później runąć.

Pojednanie zwykłych ludzi

Po smoleńskiej katastrofie widzieliśmy jednak wiele odruchów czysto ludzkiej empatii z całego świata To tragiczne wydarzenie szczególnie jednak wstrząsnęło Rosją i niemal całą opinią publiczną naszych wschodnich sąsiadów. Zwykli Rosjanie pytani przed naszą ambasadą w Moskwie przepraszali Polaków za Katyń. Byli szczerze poruszeni tragedią, która nas dotknęła. „Polacy, wybaczcie nam Katyń” – kartkę o tej treści można było dostrzec w lawinie kwiatów pod polską ambasadą w Moskwie. „Dlaczego znowu to miejsce? Dlaczego ta ziemia po raz kolejny zażądała polskiej krwi?” – pytano retorycznie. Mówili, że gdyby nie doszło do zbrodni 10 kwietnia 1940 roku, nie byłoby tragedii 10 kwietnia 2010 roku.

Ten czysto ludzki wymiar pojednania między naszymi narodami już stał się faktem. Na fali współczucia przeciętny Rosjanin ma o wiele lepsze zdanie o przeciętnym Polaku niż przed katastrofą. Dlatego też często się powtarza, że jeśli z tragedii pod Smoleńskiem mamy wyciągnąć jakieś dobro, to jest nią pojednanie z Rosjanami. Ta postawa zwykłych Rosjan jest szczerym odruchem serca. To również kapitał, na którym można budować lepszą przyszłość między naszymi narodami. Tę wielką tragedię można przekuć w coś naprawdę wielkiego.

W mediach temat katastrofy długo był numerem jeden. W internecie – ogrom komentarzy, w większości współczujących, pełnych smutku i wyrazów solidarności: „W naszej wspólnej historii wiele jest stron okrutnych i krwawych. Bardzo chciałabym, by wreszcie je zamknięto. Bardzo bym chciała, żeby to była ostatnia tragedia”. Pojawiła się również zupełnie zaskakująca emisja filmu Katyń w najlepszym wieczornym paśmie. Rosjanie nie musieli tego robić. Podobnie jak nie musieli ogłaszać w rosyjskiej telewizji publicznej dni żałoby narodowej. Nie musieli również w głównych kanałach telewizji transmitować pogrzebu Pary Prezydenckiej. W efekcie skutkiem kilku kwietniowych dni 2010 roku jest to, że miliony Rosjan miało pierwszą w życiu okazję, by poznać prawdę o Katyniu. Pojednanie między narodami jest już faktem, bo przede wszystkim odbywa się między zwykłymi ludźmi, a nie na politycznych szczytach władzy.

Czy pozostaną tylko gesty?

Natychmiastowa reakcja rosyjskich władz po katastrofie była bardzo ludzka. Najpierw transmitowana na żywo rozmowa prezydenta Miedwiediewa z premierem Putinem. Zapowiedź powołania specjalnej komisji, badającej przyczyny wypadku, której przewodniczył Putin. Deklaracja udzielenia wszelkiej pomocy stronie polskiej i natychmiastowy przyjazd Putina na miejsce katastrofy Później, mimo wulkanicznego pyłu, prezydent Miedwiediew przyleciał do Krakowa. Cały świat widział więc wiele gładkich gestów. I teraz od polityków Kremla zależy, czy pozostaniemy w sferze pustych, dyplomatycznych zachowań, czy też za tymi gestami pójdą czyny?


Czy do prawdy o Katyniu w Rosji i polsko-rosyjskiego pojednania po 0 kwietnia będzie bliżej – takie pytanie stawia zapewne reporterka rosyjskiej telewizji
| Fot. Artur Stelmasiak

Skromne i nieśmiałe zapowiedzi świadczą o tym, że jakaś przemiana pojmowania zbrodni katyńskiej przez Federację Rosyjską, jest możliwa. Pytanie tylko, na ile będzie ona szczera. „To, co się stało, daje Rosji realną szansę na przywrócenie wymiaru ludzkiego, jako narzędzia polityki zagranicznej i wewnętrznej. A bez tego żadna modernizacja, żaden rzeczywisty rozwój kraju jest z definicji niemożliwy” – pisał na łamach „Wriemia Nowostiej” Siemion Nowoprudski. Zdaniem rosyjskich komentatorów od wielu lat działania Rosji nie budziły takiej masowej aprobaty w światowych mediach. A to tym bardziej jest godne uwagi, że chodzi przecież o Rosję Putina, która kilka ostatnich lat wytrwale zajmowała się wybielaniem stalinizmu pod pretekstem walki z wypaczaniem historii II wojny światowej. „Tym ważniejsze jest to, by wydarzenia w Katyniu 7 i 10 kwietnia 2010 roku – od wspólnego upamiętnienia przez Putina i Tuska rozstrzelanych polskich oficerów, po działania rosyjskich władz po katastrofie lotniczej – stały się punktem zwrotnym w polityce Rosji” – napisał Nowoprudski.

Po kilku dniach od katastrofy mamy drobny, ale jednak dowód na to, że korekta historii „made in Kreml” jest możliwa. Sąd Najwyższy Federacji Rosyjskiej uchylił bowiem ubiegłoroczne orzeczenie Moskiewskiego Sądu Miejskiego w sprawie skargi stowarzyszenia Memoriał dotyczącej mordu NKWD na polskich oficerach w 1940 roku i skierował ją do ponownego rozpatrzenia. Jednak do pełnej prawdy o Katyniu, którą uznałaby także Federacja Rosyjska, czeka nas jeszcze długa droga. Musimy odnaleźć tzw listę białoruską, akta całej sprawy muszą zostać odtajnione, a ofiary zbrodni zrehabilitowane. Później czeka nas jeszcze kolejny sporny i trudniejszy fragment historii – pojmowanie, czym był pakt Ribbentrop-Mołotow. I to będzie o wiele trudniejsza lekcja nieznanej historii dla wszystkich Rosjan.

Pomiędzy Kościołami

W najbliższych miesiącach czeka nas jeszcze jedna bardzo wymowna uroczystość w Katyniu – będzie to nabożeństwo ekumeniczne z udziałem najwyższych hierarchów Kościoła Rzymskokatolickiego. w Polsce oraz Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego. Za nami jest już kilka spotkań roboczych, które przygotowują do tego spotkania.

Podczas pogrzebu Pary Prezydenckiej metropolita krakowski kard Stanisław Dziwisz przypomniał, że przed 70 laty Katyń oddalił dwa narody, natomiast niedawna katastrofa pod Smoleńskiem wyzwoliła wiele pokładów dobra tkwiących w osobach i narodach Wydaje się, że pojednanie i wspólne pochylenie się siostrzanych. Kościołów nad prawdą historyczną może być przełomem. Patriarchat Moskiewski pod przywództwem obecnego patriarchy Cyryla bardzo mocno odcina się od pomysłów Kremla, by wybielać zbrodniarzy komunistycznych. Jednoznacznie potępia Stalina za to, że wymordował miliony niewinnych ofiar oraz dziesiątki tysięcy duchownych i biskupów. Za jego rządów Kościół Prawosławny w Związku Radzieckim praktycznie przestał istnieć Okres stalinizmu przyniósł największe prześladowania wyznawców Chrystusa w całej 2000-letniej historii chrześcijaństwa. Dlatego też wspólne pochylenie się nad mogiłami ofiar w Katyniu może mieć historyczne i pojednawcze znaczenie. Zbrodnie komunizmu mają bowiem wymiar ekumeniczny.

Aby w pełni opisać szanse na pojednanie polsko-rosyjskie, trzeba wspomnieć jeszcze o wielkim zagrożeniu Są nim wszelkie niejasności w śledztwie, które pojawiły się po katastrofie prezydenckiego samolotu. Przy tego typu tragediach jak grzyby po deszczu pojawiają się niezliczone teorie spiskowe, które niebezpiecznie zatruwają pojednawczą atmosferę. Dlatego też powinno się uczynić wszystko, by całe śledztwo było jasne i nie pozostawiało cienia wątpliwości. Zarówno strona rosyjska, jak i polska powinny współpracować z mediami, by nie powstało wrażenie skrywanej tajemnicy. Wydaje się, że obecnie najgorsze, co mogłoby się zdarzyć, to ukrycie prawdy, która znów zaciążyłaby na polsko- rosyjskich relacjach. Oznaczałoby to, że ofiara Pary Prezydenckiej oraz 94 wybitnych przedstawicieli życia społecznego zostałaby zaprzepaszczona.

„Drogą, która zbliża nasze narody, powinniśmy iść dalej, nie zatrzymując się na niej, ani nie cofając. Ta droga do pojednania wymaga jednak czytelnych znaków. Na tej drodze trzeba partnerstwa, dialogu równych z równymi, a nie imperialnych tęsknot. Trzeba myślenia o wspólnych wartościach: o demokracji, wolności, pluralizmie, a nie – o strefach wpływów” – te słowa brzmią dziś nadzwyczaj proroczo. Miał je wypowiedzieć Prezydent RP Lech Kaczyński 10 kwietnia w Katyniu Potraktujmy to jako testament pojednania polsko-rosyjskiego.

Artur Stelmasiak

Artykuł ukazał się w numerze 05/2010.

© Civitas Christiana 2024. Wszelkie prawa zastrzeżone.
Projekt i wykonanie: Symbioza.net
Strona może wykorzysywać pliki cookies w celach statystycznych, analitycznych i marketingowych.
Warunki przechowywania i dostępu do cookies opisaliśmy w Polityce prywatności. Więcej