Katolickie Stowarzyszenie Civitas Christiana w Poznaniu przygotowując się do uroczystych obchodów 1050 Rocznicy Chrztu Polski zaplanowało na lata 2013 – 2016 zorganizowanie cyklu konferencji – debat pod wspólnym hasłem „Kościół na straży polskiej wolności”. Ich celem jest pokazanie, że Kościół katolicki współtworzył naszą państwowość i przez całe wieki wiernie przechowywał ideę Polski i polskości. Kościół w naszych dziejach kształtował w nas poczucie historycznej tożsamości, stał na straży godności człowieka i polskiej wolności, był gwarantem państwowości oraz nierozerwalnie z nią związanej suwerenności. Pierwsza debata z tego cyklu zatytułowana „Korona i Krzyż – czasy Piastów i Jagiellonów” odbyła się w Poznaniu 23 lutego br. w pięknej zabytkowej sali Pałacu Działyńskich. Planowane corocznie debaty będą opierały się miedzy innymi na udziale, znakomitych historyków autorów cyklu „Kościół na straży polskiej wolności” Wydawnictwa Biały Kruk, na który składają się kolejne książki: “Przedmurze chrześcijaństwa. Czas królów elekcyjnych” autorstwa dra Roberta Kościelnego z Uniwersytetu Szczecińskiego, „Naród bez państwa. Czas zaborów” autorką książki jest dr hab. Martyna Deszczyńska z Uniwersytetu Warszawskiego oraz “Czas walki z Bogiem 1918-1991” autorem książki jest prof. dr hab. Andrzej Nowak z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Rozpoczynając debatę Przewodniczący Rady Odziały Okręgowego w Poznaniu Karol Irmler podkreślił, że to, co wydarzyło się za sprawą pierwszych władców Polski, było nie tylko aktem wielkiej wiary i odwagi. Miało swój wymiar polityczny i cywilizacyjny, ale przede wszystkim swój głęboki sens teologiczny. Prymas Stefan Kardynał Wyszyński podkreślał, że „naród w rzeczywistości chrześcijaństwa należy rozumieć w świetle Objawienia. Naród jest poszerzoną rodziną Bożą i głównym podmiotem chrześcijaństwa”.  Kościół katolicki przyniósł naszemu narodowi Chrystusa, tak wielokrotnie mówił Jan Paweł II, że dał klucz do zrozumienia istoty człowieka i jego człowieczeństwa.

W poznańskiej debacie udział wzięli         prof. dr hab. Krzysztof Ożóg – historyk, mediewista, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierownik Zakładu Historii Polski Średniowiecznej w Instytucie Historii UJ. Profesor jest autorem i współautorem ponad dwustu prac naukowych a przede wszystkim książki wydanej przez Wydawnictwo Biały Kruk „Korona i Krzyż czasy Piastów i Jagiellonów”. Natomiast poznańskie środowisko naukowe historyków reprezentował prof. dr hab. Tomasz Jasiński, mediewista, badacz średniowiecznych dziejów Europy Środkowej. Jest autorem i współautorem stu kilkudziesięciu publikacji naukowych. Obecnie kieruje Zakładem Źródłoznawstwa i Nauk Pomocniczych Historii w Instytucie Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

W ponad 1000-letniej historii Polski nie było chyba takich momentów, w których Kościół katolicki opowiedziałby się przeciwko państwu i Narodowi. W dzisiejszych czasach nie jest to jednak przyjmowane, jako coś oczywistego. Dziś modne jest twierdzenie, że Kościół ogranicza wolność człowieka, narzucając mu swoją doktrynę moralną, a od jakiejkolwiek polityki także w wymiarze wewnętrznym czy międzynarodowym powinien trzymać się jak najdalej.

Co oznacza, że Kościół Katolicki na przestrzeni naszych dziejów był strażnikiem polskiej wolności? Jak zrozumieć to pojęcie „strażnik polskiej wolności?. W jaki sposób Kościół w czasach Piastów i Jagiellonów wspierał naszą wolność, a zwłaszcza suwerenność. To podstawowe pytanie, na które odpowiadali uczestnicy debaty.

Profesor Krzysztof Ożóg powiedział, że pisząc książkę starał się pokazać ciągły proces tworzenia się owej wolności poprzez to, że chrześcijaństwo przyjmowane i rozszerzane było przede wszystkim przez elity tworzonego państwa. W tym procesie utrwalania się chrześcijaństwa tworzone były podstawy porządku państwowego, prawnego i chrześcijańskiej moralności życia społecznego.         O tworzeniu się społeczeństwa narodowego w początkach polskiej państwowości pisał Jan Paweł II. W swoim dziele “Pamięć i tożsamość”, pokazując jak ze wspólnot plemiennych powstawało społeczeństwo oparte na wspólnocie wiary i religii, posiadające swoją podmiotowość jak i podmiotowość każdego członka tego społeczeństwa.

Przełomowe znacznie miało męczeństwo Św. Biskupa Stanisława ze Szczepanowa. Dowiodło ono, że kościół polski stając w obronie społeczeństwa i odważnie sprzeciwiając się niegodziwemu postępowaniu władcy – Bolesława Szczodrego, który kierował się zemstą łamał prawa zwyczajowe – zdobył się na niezależność wobec władzy monarszej. W tej postawie św. Stanisława wyraża się troska Kościoła o żywotne sprawy społeczeństwa i narodu szczególnie o chrześcijański ład moralny. W tych wydarzeniach ukazała się pełna wrażliwość kościoła na niesprawiedliwość rządzących i krzywdy doznane przez społeczeństwo.

Suwerenność państwa pierwszych Piastów została wzmocniona przez utworzenie arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, podległego bezpośrednio biskupowi Rzymu, czyli papieżowi. Nastąpiła sakralizacja władzy pierwszych Piastów, jako władzy pochodzącej bezpośrednio od Boga i przed Bogiem odpowiadającej za takie postępowanie, w wyniku, którego poddani monarchy powinni zostać przyjęci po śmierci do Królestwa Bożego. Nastąpiło, więc trwałe wzmocnienie władzy, jako pochodzącej od Boga i jej sprzężenie z odpowiedzialnością władcy za zbawienie poddanych. Państwo ponosiło oczywiście duże koszty budowy oraz utrzymywania instytucji i obiektów Kościoła. Zyskiwało w zamian integrację społeczeństwa wokół swojej władzy oraz wyznawanej religii. Hierarchowie kościelni w państwie pierwszych Piastów wspierali władzę, starali się o zgodę pomiędzy nimi a w czasie walk o władzę nawoływali do łagodzenia często brutalnych sporów. Szczególnie podczas rozbicia dzielnicowego idea odtworzenia państwa polskiego była silnie eksponowana właśnie przez hierarchię kościelną, co zapoczątkowane zostało apelem o jedność do skłóconych książąt piastowskich przy grobie świętego Stanisława.

Polski kościół chrystianizował Litwę, budując tam struktury kościelne i tworząc nową, chrześcijańską społeczność tego państwa. Wprowadzając podmiotowość człowieka w społeczeństwie miał Kościół także swój wkład w zapewnienie wolności i nietykalności rycerstwa a potem szlachty i jej stanu posiadania. Ta nietykalność, również w odniesieniu innowierców, była w czasie panowania Jagiellonów, cechą szczególną, wyróżniającą polskie państwo. To Władysław Jagiełło nie podjął prześladowania innowierców, będąc za ich nawracaniem pokojowym poprzez dobry przykłada ostatni z Jagiellonów, Król Zygmunt August powiedział, że nie jest królem sumień swoich poddanych.

Z kolei profesor Jasiński podkreślił, że religia chrześcijańska budowała i cementowała państwo, stawała się jego konieczną częścią jego rozwoju. Wskazał, przykłady, kiedy bunt przeciw religii i kościołowi powodował upadek i ruinę państwa. Był to niewątpliwe czas kryzysu młodego państwa i religii po najeździe księcia czeskiego Brzetysława na Gniezno w 1039 roku.

Misyjne biskupstwo poznańskie z biskupem Jordanem utworzone w roku 968 podlegało bezpośrednio papieżowi i podniosło rangę państwa pierwszych Piastów, usamodzielniło jego hierarchię kościelną od arcybiskupstwa w Magdeburgu, założonego, jako zwierzchnie dla wschodnich Słowian. Piastowie, jako suwerenni władcy płacili bezpośrednio papieżowi podatek “Świętopietrze”, dokumentując w ten sposób swoją suwerenność państwową i niezależność od cesarstwa niemieckiego. W archiwum watykańskim znajduje się obraz, na którym przedstawiony jest polski władca Kazimierz Odnowiciel, płacący podatek “Świętopietrze” papieżowi. Władca ten, mając poparcie papieża, nie tylko odbudował państwo i jego struktury kościelne, ale nawet te struktury rozwinął, zakładając nowe biskupstwo w Płocku.

Obaj mówcy podkreślali, że czasy Piastów to okres niebywałego rozwoju kultury. Nie tylko tej materialnej: rozwój architektury, nowe katedry, kościoły, bogactwo sprzętów liturgicznych, ale także niebywały rozwój szkolnictwa, najpierw katedralnego a później parafialnego, powstanie i lokacja wielu żeńskich i męskich zgromadzeń zakonnych, rozwój piśmiennictwa, kronikarstwa, ale też i rozkwit życia duchowego, czego przykładem może być księżna Gertruda córka Mieszka II i Rychezy, która napisała 95 wyjątkowych na tamte czasy i pogłębionych duchowo modlitw na różne życiowe sytuacje i doświadczenia.

Wiara chrześcijańska łagodziła obyczaje, wprowadzając czas pokoju oraz sądy kościelne. Jak dowodzą zachowane dokumenty były to niezwykle praworządne sądy, w których procesy sadowe odbywały się można by powiedzieć zgodnie z dzisiejszymi normami i procedurami. Ten wysoki poziom kultury wynikał również z tego faktu, że chociaż ziemie państwa pierwszych Piastów nie należały do sfery wpływów antycznej cywilizacji śródziemnomorskiej, to jednak wraz z chrześcijaństwem przyszła na te ziemie również tamta kultura, dając młodemu państwu fundamenty kultury chrześcijańskiej.

Zamykając debatę przewodniczący Karol Irmler zwrócił uwagę na to, że dziś niestety kurczy się społeczna i narodowa wspólnota ludzi deklarujących szacunek do własnej tradycji, kultury i historii. Ludzie są jak turyści, nieczujący często związku z miejscem pochodzenia z narodowym dziedzictwem. Ale nie można odwracać się od tej części społeczeństwa i budować alternatywę w postaci rezerwatu „wolnych i świadomych Polaków”, czy też modnego ostatnio drugiego obiegu, szczególnie w kulturze. Trzeba robić wszystko, aby poszerzać polską wspólnotę. Polska mogła istnieć bez państwa, ale nie będzie istnieć bez narodu, bez tej specyficznej i niepowtarzalnej, ukształtowanej przez wieli więzi, wspólnej historii, kultury tradycji, obyczajów, języka. „Dlatego należy stawiać na edukację – mówi prof. Andrzej Nowak – tworzyć instytucje, ale przede wszystkim polskość i Polska muszą stać się na nowo wielką ideą, najambitniejszym planem, zadaniem i najważniejszym sporem. Aby taka ideą stała się realna należy odbudować poczucie dziedziczenia począwszy od własnej rodziny domu, własnej genealogii po wspólnotę lokalną a później narodową i państwową”

Hubert Owczarek