Przygotowując się do nadchodzącej 1050. rocznicy chrztu Polski, Oddział Okręgowy w Poznaniu zorganizował 8 marca 2014 r. kolejną z cyklu debat poświęconych roli Kościoła w dziejach naszego narodu.

Abp Stanisław Gądecki zaprasza na wydarzenie:

Tegoroczne spotkanie odbyło się tradycyjnie w pałacu Działyńskich, w centrum Poznania. Temat przewodni dyskusji wyznaczyły tezy zawarte w książce z serii „Kościół na straży polskiej wolności” wydawnictwa Biały Kruk. Tom obejmujący omawiany okres, autorstwa dr. Roberta Kościelnego, został zatytułowany Przedmurze chrześcijaństwa. Czas królów elekcyjnych. Wśród zaproszonych gości nie zabrakło przedstawicieli: duchowieństwa, środowisk twórczych, dziennikarzy, ruchów i stowarzyszeń katolickich archidiecezji poznańskiej oraz działaczy Stowarzyszenia „Civitas Christiana” z Poznania i Zielonej Góry.

Debatę rozpoczął honorowy patron całego przedsięwzięcia – abp Stanisław Gądecki, metropolita poznański. W swoim wystąpieniu zwrócił uwagę na mnogość znaczeń tytułu publikacji Przedmurze chrześcijaństwa w odniesieniu do Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Zwrot po raz pierwszy został użyty przez biskupa Walencji, Jeana de Monluca, który podkreślił rolę Rzeczypospolitej jako obrońcy państw chrześcijańskich przed muzułmańskimi Tatarami i Turkami. W innym znaczeniu termin jest powiązany z Janem III Sobieskim i hasłem: „moje królestwo i ja jesteśmy dwiema tarczami chrześcijaństwa”. Taka próba połączenia sukcesów militarnych władcy z autorytetem katolicyzmu miała umocnić pozycję króla w państwie i Europie. Kościół miał także udział w stworzeniu systemu politycznego, jakim była oparta na poszanowaniu swobód obywatelskich demokracja szlachecka, tak różna od absolutyzmu Zachodu i autokratyzmu Wschodu. Zagadnienie należy rozpatrywać również na tle duchowości epoki. Kapłani najczęściej przez kazania kreowali „sumienie społeczeństwa”, co później przekładało się na dobrą kondycję państwa.

W debacie oprócz autora książki wzięli udział historycy z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wyznaczając tok dyskusji, dr hab. Maciej Forycki zaproponował sformułowanie definicji „polskości”, w obronie której stał Kościół katolicki na przełomie XVII–XVIII w. Ukazał także, że dla omawianego okresu można wyróżnić kilka znaczeń pojęcia „wolność”. Obejmowało ono zarówno całe społeczeństwo (wolność Ojczyzny), jak i pojedynczego człowieka (np. wolność szlachecka). Rzeczpospolita dzięki panującym swobodom była niezwykle atrakcyjna dla innych, często prześladowanych, wyznań. O doniosłej roli pomostu pomiędzy cywilizacjami Wschodu i Zachodu doskonale świadczą pozostałości kultury sarmackiej. W ciekawym kontekście przedstawiono postać Stanisława Leszczyńskiego, najbardziej znanego obok Ignacego Krasickiego i Hugona Kołłątaja przedstawiciela Oświecenia chrześcijańskiego. Jego krótkie panowanie cechowało się działalnością charytatywną oraz projektami zreformowania Kościoła przez decentralizację hierarchii.

Dr hab. Michał Zwierzykowski podkreślił olbrzymią rolę Kościoła w rozwoju edukacji, funkcjonowania lokalnej administracji oraz systemie obronnym kraju. Zaznaczył również, że Kościół w Polsce zaangażował się w umacnianie wolności jednostki, podczas gdy na Zachodzie bardziej starał się wzmacniać władzę królewską. Dlatego też pomimo kilkakrotnych prób zawsze upadała idea utworzenia Kościoła narodowego.

Rozwijając wystąpienia swoich przedmówców, dr Kościelny odniósł się do roli kaznodziejstwa w tworzeniu świadomości narodowej niższych warstw społecznych. Duchowieństwo oprócz budowania wśród chłopów „polskości” domagało się włączenia ich w obowiązujący system prawny. Drogę ku tego typu wolności upatrywali w „szlachectwie cnoty”. To właśnie przykładne życie miało określać wielkość człowieka, a nie posiadany majątek, co szczególnie podkreślał w swoich kazaniach Piotr Skarga. Powołując się natomiast na przykład związanego z Poznaniem ks. Józefa Rogalińskiego, prelegent obalił stereotyp o ograniczeniu rozwoju nauki przez szkolnictwo jezuickie.

W toku dyskusji poruszono przyczyny upadku Rzeczypospolitej. Arcybiskup S. Gądecki wymienił wśród nich: stawianie prawa ponad Boga, angażowanie się w sprawy innego państwa pod pozorem ochrony mniejszości oraz krytykę Kościoła ze strony oświeceniowego antyklerykalizmu. Wskazał jednocześnie na aktualność tych zjawisk w dzisiejszych czasach.

Szymon Szczęsny/kw