Dzieje katedry w Płocku sięgają pocz. XII w., kiedy to wzniesiono pierwszą drewnianą budowlę w książęcym grodzie Władysława Hermana, stanowiącym przez prawie 40 lat nieformalną stolicę Polski. W drewnianej katedrze ochrzczony został Bolesław Krzywousty. W latach 1126-1127 Pomorzanie najechali Płock i wówczas drewniana świątynia uległa spaleniu. Trud budowy nowej, trójnawowej katedry podjął książę Bolesław, który zadanie to powierzył biskupowi Aleksandrowi z Malonne. Zakończyła się ona w 1140 r. Wówczas to w Magdeburgu powstały słynne brązowe Drzwi Płockie – ze scenami życia Pana Jezusa. Od XV w. zdobią one sobór św. Zofii w Nowogrodzie Wielkim. Przekazane zostały jako dar Władysława Jagiełły dla jego brata Lingwena. Oddzielają obecną kruchtę od nawy głównej. 20 marca 1530 r. wybuchł wielki pożar, który strawił całą katedrę. Podejmowane próby odbudowy świątyni nie przyniosły rezultatu. Wówczas biskup Andrzej Krzycki zlecił Bernardionowi Gianotte wzniesienie nowej – renesansowej budowli z wykorzystaniem fundamentów i planu poprzedniej świątyni. Ceglaną budowlę obłożono ciosami granitowymi pozostałymi z pierwszej katedry. Jedynym zachowanym reliktem pierwszej budowli, jest kawałek ściany pomiędzy główną nawą a kruchtą znajdującą się w południowej części świątyni, ale być może jest to również późniejsza konstrukcja, o czym mogą świadczyć wkładki ceglane. Powstała więc renesansowa rekonstrukcja romańskiej katedry. W latach 1787–1789 biskup płocki Michał Poniatowski – późniejszy prymas, rodzony brat króla Stanisława Augusta przebudował zachodnią fasadę katedry, dostawiając klasycystyczny, kolumnowy portyk (rozebrany ok. 1900). W latach 1901-1903 nastąpiła gruntowna renowacja i przebudowa świątyni wg projektu architekta Stefana Szyllera, który przywrócił katedrze XVI-wieczny charakter. Wtedy również pod północną wieżą kościoła wybudowano kaplicę grobową książąt Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego. Wówczas też powstała katedralna polichromia Władysława Drapiewskiego. 23 listopada 1981 r. w katedrze umieszczono wierną kopię Drzwi Płockich, które poświęcił w styczniu następnego roku prymas Polski Józef Glemp. 7 czerwca 1991 r. katedrę nawiedził sługa Boży papież Jan Paweł II. Na Jego cześć wznosi się na dziecińcu katedry pomnik.

Radosław Kieryłowicz

Artykuł ukazał się w numerze 04/2007.