Czerwińsk jest położony na prawym brzegu Wisły. Z wysokiej skarpy rozciąga się wspaniały widok na zachodnią część Puszczy Kampinoskiej. Turystów „przyciąga” tu romański zespół klasztornokościelny, a pielgrzymi w Bazylice Zwiastowania modlą się przed obrazem Matki Najświętszej.

Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z XI wieku – dokładnie z 1065 roku, gdy Czerwińsk wymieniony został w tzw. falsyfikacie mogileńskim. Od końca XI wieku do 1795 roku była to własność biskupstwa płockiego. Prawa miejskie Czerwińsk uzyskał w XIV wieku, a największy rozwój miasta przypadł na XV–XVI wiek. Później miejscowość zaczęła podupadać, a największe zniszczenia nastąpiły w okresie szwedzkich wojen. Prawa miejskie Czerwińsk utracił w 1869 roku.

Romańskie początki

Można się pokusić o stwierdzenie, że jednym z najważniejszych wydarzeń w dziejach średniowiecznego Czerwińska było przybycie w XII wieku kanoników regularnych. Zostali sprowadzeni przez biskupa płockiego Aleksandra z Malonne. W 1155 roku papież Hadrian IV wydał bullę, w której objął opieką czerwiński klasztor i jego dobra.

Dla kanoników regularnych w latach 1129–1156 wzniesiono romański kościół i zabudowania klasztorne. Ta okazała budowla – wielokrotnie przebudowywana – i dzisiaj imponuje wielkością. Fasadę bazyliki zdobią dwie potężne wieże, przypominające o jej obronnym charakterze. Świątynia zachowała romański wygląd. Zawiera także późniejsze elementy gotyckie i renesansowe. Wewnątrz dominuje wystrój barokowy. Możemy tu obejrzeć fragmenty romańskiego portalu, płyty nagrobne z XV wieku i stalle z XVI wieku. W głównym ołtarzu znajduje się pochodzący z początku XVII wieku obraz Madonny z Dzieciątkiem, który namalował Łukasz z Łowicza. Od lat znana jest cudowna moc obrazu. Przed tym obrazem Władysław IV wyprosił sobie powrót do zdrowia, a odzyskawszy je, podarował srebrne wotum. Jan Kazimierz zawiesił na ołtarzu czerwińskiego kościoła chorągwie zdobyte w bitwie pod Beresteczkiem.

| 

Opiekunka spod Grunwaldu

Jednak najbardziej znany jest pobyt, dwa wieki wcześniej, Władysława Jagiełły. W 1410 roku, jadąc pod Grunwald, połączył się tu z wojskami litewskimi. Według tradycji, przed klasztorem 2 lipca 1410 roku odprawiono uroczyste nabożeństwo, gdzie podniosłe kazanie do rycerzy wygłosił biskup płocki Jakub Kurdwanowski. Po zwycięstwie nad Zakonem Krzyżackim król ponownie przybył do Czerwińska i jako wotum dziękczynne złożył swój hełm. W 1422 roku przebywający w mieście władca wydał przywilej czerwiński.

Kanonicy regularni przez wiele lat prowadzili w Czerwińsku działalność duszpasterską i charytatywną. W 1819 roku nastąpiła kasata zakonu, a czerwiński klasztor na krótko zajęły norbertanki przeniesione z Płocka. W 1923 roku sanktuarium przejęli księża salezjanie, którzy do dzisiaj są tu gospodarzami i chętnie służą informacjami o bogatej historii opactwa. Wśród zabudowań klasztornych zachowała się XV-wieczna kaplica z gotyckim wystrojem, a w parafialnym muzeum zgromadzono rzeźby, obrazy, naczynia i szaty liturgiczne. Jest tu również herma (relikwiarz) świętej Barbary, ofiarowany klasztorowi przez króla Kazimierza Jagiellończyka.

Wielkiego odkrycia dokonano w Czerwińsku podczas prac konserwatorskich w 1951 roku. Spod warstwy tynku z freskami renesansowymi wyłoniły się freski gotyckie, a pod nimi odkryto dobrze zachowane freski romańskie pochodzące z XII wieku.

Współczesny Czerwińsk jest niewielką, trochę senną miejscowością, ale warto tu przyjechać na spotkanie z jakże bogatą historią.

Andrzej Zalewski

Artykuł ukazał się w numerze 08-09/2009.