Dlatego zginam moje kolana przed Ojcem, od którego wszelkie ojcostwo w niebie i na ziemi bierze swoją nazwę. Ef 3,14-15

Zbędne byłoby przekonywanie kogokolwiek, że współczesna cywilizacja zachodnia przeżywa bardzo dotkliwy kryzys ojcostwa we wszystkich jego wymiarach. Przyczyny tego są wielorakie. Nie bez winy są tu również chrześcijanie, którzy nie podejmując zmagań w obronie własnej cywilizacji, pozwalają się zawładnąć kulturze ponowoczesnej, dla której ojcostwo jest zbędnym, archaicznym archetypem. Dlatego też konieczne staje się podejmowanie działań zmierzających do odbudowania autorytetu ojcostwa (i macierzyństwa) w świadomości współczesnego człowieka. Pierwszym etapem na tej drodze powinno być promowanie biblijnej teologii ojcostwa. Nie chodzi tu o wyłuskiwanie z Pisma Świętego cytatów, które instruowałyby ziemskich ojców, jacy mają być, lecz o wydobycie objawionego nam na kartach Starego i Nowego Testamentu obrazu Boga jako Ojca. Wydobyte z kart Biblii przymioty Boga Ojca powinny następnie stać się wyznacznikami tożsamości ziemskich ojców. Kim zatem jest Najlepszy z ojców? Jaki Jego portret odmalowuje Pismo Święte?
Trzeba powiedzieć, że autorzy ksiąg Starego Testamentu z dużą ostrożnością podchodzą do nazywania Boga Ojcem. Fakt ten należy zapewne wiązać z głęboko zakorzenionym w religiach pogańskich świata śródziemnomorskiego powiązaniem idei bóstwa z kultami płodności i seksualnością. Autorzy biblijni postrzegają Boga jako absolutnie niepodobnego do człowieka – transcendentnego. Dlatego też unikają przypisywania Bogu ludzkich cech (antropomorfizm) czy też ludzkich uczuć (antropopatyzm). Zatem ludzie Biblii, opisując Boga w kategoriach ojcostwa (lub macierzyństwa), mieli świadomość, że przypisywane Mu ludzkie przymioty są bardzo dalekimi porównaniami, które tylko w przybliżony sposób są w stanie oddać niektóre cechy duchowej natury Boga.

Ojcostwo Boga w Starym Testamencie wyraża się przede wszystkim w sprawczości stwórczej. Na samym początku Biblii umieszczone są dwie relacje o stworzeniu przez Boga świata i człowieka (Rdz 1–2). Bóg nie jest tu wprawdzie nazwany Ojcem (hebr. ’āb i gr. patēr w Septuagincie), ale stwarzanie, powoływanie do życia świata i wszystkiego, co w nim się znajduje, oraz uczynienie człowieka na swój obraz i podobieństwo wyraźnie sugerują, że moc rodzenia życia jest pierwszą i podstawową cechą ojcostwa. Bez tego przymiotu Boga jako Ojca, który rodzi/stwarza, świat w ogóle by nie zaistniał. Każde ludzkie ojcostwo (i macierzyństwo) oraz każda podejmowana praca, dzięki której człowiek czyni sobie ziemię poddaną, jest udziałem w stwórczym akcie dawania i podtrzymywania życia przez Boga Ojca.
W Starym Testamencie ojcostwo Boga najczęściej wyraża się w miłosnej opiece nad narodem wybrania, który nazywany jest Jego synem/dzieckiem. Ideę Boga jako Ojca narodu żydowskiego krzewią zwłaszcza prorocy. Opieka nad narodem nie jest wyrażana w kategoriach abstrakcyjnych, lecz przejawia się w bardzo konkretnych czynnościach, które Bóg podejmuje. Najważniejsze z nich to wyprowadzenie narodu z egipskiej niewoli i prowadzenie przez pustynię ku Ziemi Obiecanej, danie narodowi tej ziemi w dziedzictwo i pomoc w jej zdobyciu, wspieranie narodu w bitwach, które on prowadzi, codzienna opieka itp.
Ważną cechą Boga jako Ojca, eksponowaną przez proroków, jest Jego otwartość na dialog z człowiekiem. Warto posłuchać tutaj gorących wezwań prorockich skierowanych do Boga: Jesteś przecież naszym Ojcem! (…) Ty, Panie, jesteś naszym Ojcem, Odkupiciel nasz – to Twoje imię odwieczne. Czemu, o Panie, dozwalasz nam błądzić z dala od Twoich dróg, tak iż serca nasze stają się nieczułe na bojaźń przed Tobą? Odmień się przez wzgląd na swoje sługi i na pokolenie swojego dziedzictwa (Iz 63,16-17), i dalej w tym samym psalmie dziękczynno-błagalnym: A jednak, Panie, Ty jesteś naszym Ojcem. My jesteśmy gliną, a Ty naszym Twórcą. Wszyscy jesteśmy dziełem rąk Twoich (Iz 64,7). Mamy tutaj przykład wadzenia się narodu ze swoim Ojcem, nawet oskarżania Go za błądzenie narodu z dala od Bożych dróg. Prorok ukazuje naród jako bezwolne dziecko, które jest nieczułe na Ojcowskie napomnienia i wzywa Boga, by się odmienił, co można rozumieć jako wezwanie, aby Bóg podjął środki wychowawcze właściwe dla karcącego Ojca, przywołującego swoje dziecko do porządku. Prorocy widzą naród jako glinę, z którą Ojciec Stwórca ma prawo zrobić, co zechce. Wybrzmiewa tutaj absolutny autorytet Boga jako Ojca. Autorytet zatem jest kolejną konstytutywną cechą biblijnego obrazu ojca, który ma być wzorem dla współczesnych ojców chrześcijańskich. W nauczaniu proroków Bóg jako Ojciec swojego narodu charakteryzuje się również miłością, czułością i wiernością (zob. np. Oz 11,3.8).
Wielokrotnie w Starym Testamencie Bóg nazywany jest także Ojcem pojedynczych ludzi. Dotyczy to zwłaszcza królów, którzy powołując się na to, że są synami Boga, uwiarygodniali swoje panowanie nad narodem oraz uzyskiwali wzmocnienie autorytetu swojej władzy jako pochodzącej od Boga. Ojcostwo Boga realizuje się w szczególny sposób w opiece nad najbiedniejszymi i społecznie wykluczonymi: Ojcem dla sierot i wdów opiekunem jest Bóg w swoim świętym mieszkaniu (Ps 68,6).
W księgach Starego Testamentu przynależących do tradycji mądrościowej (zwłaszcza Księga Przysłów i Księga Mądrości) znajdujemy teksty porównujące Boga Ojca do ziemskiego rodzica, który w imię miłości do dzieci karci je i wymaga zmiany niewłaściwego sposobu życia. Dla ilustracji przytoczmy tu jeden fragment: Upomnieniem Jahwe nie gardź, mój synu, nie odrzucaj ze wstrętem strofowań, bo Jahwe strofuje tych, których kocha, jak ojciec syna miłego (Prz 3,11-12).

W Nowym Testamencie słowo Ojciec (gr. patēr) określa Boga ponad 170 razy. W większości z tych przypadków występuje ono w tekstach mówiących o jedynej w swoim rodzaju relacji Boga z posłanym na świat Bożym Synem Jezusem Chrystusem. Ojciec to ulubiony sposób mówienia przez Jezusa do Boga i o Bogu. Najprawdopodobniej Jezus zwracał się do Boga w języku aramejskim, używając słowa ’abbā’, które tłumaczy się najczęściej jako „tatusiu”. W wielu środowiskach egzegetów i w zbiorowej świadomości chrześcijan utrzymuje się jeszcze przekonanie zaproponowane przez J. Jeremiasa, że wyrazem tym posługiwały się przede wszystkim małe dzieci, zwracając się do swoich ojców. Dziś wiadomo, że słowa tego używały zarówno dzieci, jak i dorośli, chcąc wyrazić swoją intymną relację z ojcami. Zatem Jezus, zwracając się do Ojca w niebie ’abbā’, wyraża swoją jedyną i niepodobną do żadnej innej relację z Bogiem. Jest ona tak bliska i intensywna, że Jezus ośmiela się stwierdzić: Ja i Ojciec jedno jesteśmy (J 10,30). W czasie swojej publicznej działalności Jezus nieustannie podkreśla, że to, co mówi i czyni, pochodzi od Ojca, który Go posłał na świat, by zrealizować swój odwieczny plan zbawienia. Bóg Ojciec nieustannie towarzyszy słowom i czynom Jezusa – głos z nieba podczas chrztu w Jordanie i przemienienia Jezusa. Relacja pomiędzy Bogiem Ojcem i Synem Bożym – osobami Trójcy Przenajświętszej – jest wzorem dla każdej relacji ziemskiego rodzica ze swoim dzieckiem.
Bóg w Nowym Testamencie jest również ukazywany jako Ojciec wszystkich ludzi, zwłaszcza wierzących. Jest On Ojcem każdego człowieka przez sam fakt stworzenia go, niezależnie od tego, czy człowiek to ojcostwo akceptuje, czy też nie. Dla tych, którzy przyjmują wiarę w Jezusa, Bóg staje się Ojcem w szczególny sposób. Dzięki Chrystusowemu dziełu pojednania ludzi z Bogiem przez Jego mękę, śmierć i zmartwychwstanie ci, którzy wierzą w Jezusa, stają się uczestnikami Jego relacji z Ojcem. Dzięki wierze ludzie stają się adoptowanymi synami Ojca, a zatem dziećmi Bożymi i przybranymi braćmi Jezusa Chrystusa.
Przywołajmy na koniec najważniejsze przymioty Najlepszego z ojców według tego, jak ukazuje Go Biblia:
1. Jest On źródłem i stwórcą wszelkiego życia. Panuje nad wszelkim stworzeniem, które w Nim żyje, porusza się i jest (por. Dz 17,24-28). Panowanie to oznacza również codzienną opiekę i troskę o cały świat i o każdego człowieka.
2. Bóg Ojciec jest wszechmogący – nie ma dla Niego nic niemożliwego.
3. Najlepszy z ojców jest również źródłem i wzorem miłości. Kocha każdego człowieka, nawet tego, który Go nie akceptuje lub nienawidzi. Jego ojcowska miłość do rodzaju ludzkiego sprawiła, że dla ratowania go od zatracenia poświęcił życie swojego Jedynego Syna, który umarł na krzyżu w ogromnych cierpieniach i hańbie.
4. Bóg Ojciec jest miłosierny, gdyż przebacza nawet najcięższe ludzkie winy oraz troszczy się o życie codzienne i zbawienie wieczne każdego człowieka (zob. np. przypowieść o miłosiernym ojcu w Łk 15).
5. Jako dobry Ojciec Bóg również wychowuje człowieka i karci.
6. Bóg Ojciec nie narzuca człowiekowi swojej woli, ale podejmuje z nim dialog i daje mu wolność w podejmowaniu decyzji.
7. Ojcostwo Boga wyraża się także w intymnej relacji, jaką ma z wierzącymi, których adoptuje do swojej rodziny: Wy zatem tak się módlcie: Ojcze nasz, który jesteś w niebie, niech się święci Twoje imię! (Mt 6,8b-9); A On rzekł do nich: „Kiedy będziecie się modlić, mówcie: Ojcze, niech się święci Twoje imię; niech przyjdzie Twoje królestwo!” (Łk 11,2).

Ks. prof. Janusz Kręcidło MS

• Zobacz również
  > Na obraz Ojca
  > Męskie sprawy
  > Ojcostwo – kariera mężczyzny

pgw