Pasja w sztuce i obyczaju

2013/03/11

Rozpamiętywanie Męki, Ukrzyżowania i Zmartwychwstania Syna Bożego Jezusa Chrystusa zawsze było i jest nadal mocno zakorzenione w ludowym przeżywaniu wiary.

Wśród religijnych inspiracji plastycznej twórczości ludowej wymienia się przeważnie święta Bożego Narodzenia i Wielkanocy. Jednak mimo radosnego charakteru okresu Bożego Narodzenia, to właśnie czas dopełnienia ziemskiego żywota Chrystusa przemawia do ludu z największą siłą. Wielki Tydzień, w którym toczą się wydarzenia odnoszące się do najważniejszych tajemnic religijnych związanych z Odkupieniem, rozpoczyna się Niedzielą Męki Pańskiej zwaną Palmową. Łączy się ona ze sceną wjazdu Chrystusa do Jerozolimy wśród witającego Go oliwnymi gałązkami tłumu. W kilku regionach Polski w niedzielę tę, w czasie procesji obnosi się „palmy” sporządzone z łodyg wikliny. Ich dochodzące do kilkunastu metrów konstrukcje, ustrojone różnokolorowymi wstęgami i papierowymi kwiatami, zakończone są krzyżem. Po powrocie do domu „palmy” rozbiera się w Wielki Piątek i z łodyg wikliny robi się małe krzyżyki, które przed świtem drugiego dnia świąt wielkanocnych zatyka się na polu, gdzie rośnie zboże zasiane przed zimą. Rolnicy widzą w krzyżykach zadatek życia, który nie tylko ożywia świat duchowy, ale i daje rozwój przyrodzie. Artyści ludowi okres od Niedzieli Palmowej do Wielkiego Czwartku traktują w czysto ludzkich wymiarach. Eksponują ludzką naturę w Chrystusie, by Jego zbliżającym się mękom i cierpieniom nadać wyraz bardzo bolesny i realny. Kolejnym ważnym wydarzeniem opisanym we wszystkich Ewangeliach, jest scena Ostatniej Wieczerzy. Ludowi malarze i rzeźbiarze, odwzorowując to wydarzenie, przeważnie nawiązują do układów kompozycyjnych znanych ze sztuki oficjalnej, także z reprodukcji drzeworytniczych czy tanich obrazów dewocyjnych, które można kupić na jarmarkach i odpustach. Tak więc przedstawiony centralnie Chrystus wyraźnie wyróżnia się rozmiarami wśród otaczających Go dwunastu Apostołów, cała zaś scena usytuowana jest na tle schematycznie ukazanej architektury klasztornego refektarza. Śmierć Chrystusa na krzyżu – kulminacyjne wydarzenie Pasji – zwane w historii sztuki ukrzyżowaniem, również w twórczości ludowej należy do najczęstszych przedstawień religijnych. Krucyfiks z ukrzyżowanym Chrystusem jest koronnym przedmiotem kultu w liturgii Wielkiego Piątku, zaś drewniany krzyż, często nawet bez postaci Ukrzyżowanego, to nieodzowny element polskiego wiejskiego pejzażu. Stawiany w eksponowanych miejscach, nieraz na wyniosłym wzgórzu lub na tle barwnej łąki, był nie tylko świadectwem pobożności ludu, lecz także mówił o wrażliwości estetycznej fundatora. Krzyże polne świetnie harmonizują z zabudową wsi, z urodą chałup, wzbogacają krajobraz. Oglądając je, możemy podziwiać kunszt cieśli, kowali tworzących krzyże i korony z żelaza, precyzję roboty snycerskiej, szlachetność proporcji i ekspresję rzeźb Ukrzyżowanego. Wśród ludowych artystów bardzo popularne jest również przedstawienie opłakującej śmierć Syna Matki Bożej z ciałem umęczonego złożonym na Jej kolanach lub łonie. Scena ta, zwana pietą, wywodzi się od słynnej rzeźby Michała Anioła, która stała się wzorem dla wielu twórców tego wizerunku. O Zmartwychwstaniu mówią cztery Ewangelie. Opisują jednak wydarzenia przed i po, a nie samo Zmartwychwstanie. W tradycji polskiej sztuki ludowej Chrystus Zmartwychwstały występuje najczęściej jako rzeźba wzorowana na wizerunku z Ołtarza Mariackiego w Krakowie (arcydzieło gotyckie Wita Stwosza). Mimo zmian stylistycznych kanon postaci Chrystusa, stojącego i okrytego szkarłatnym płaszczem, pozostał ten sam. Chrystus Zmartwychwstały jedną ręką czyni gest błogosławienia, w drugiej zaś trzyma tryumfalny proporzec. Figurę taką, obok krzyża przepasanego czerwoną stułą, obnosi się w procesji rezurekcyjnej i wszystkich procesjach okresu wielkanocnego. Krzyż i postać Chrystusa Zmartwychwstałego nosili w miastach członkowie cechów rzemieślniczych, a w wiejskich parafiach najpoważniejsi gospodarze. W wiejskich obrzędach wielkanocnych dużą wagę przywiązuje się też do kilku dni przed późniejszym świętem Wniebowstąpienia, nazwanych dniami krzyżowymi. W dnie te wyrusza procesja do kaplic i przydrożnych krzyży na terenie parafii. Parafianie modlą się wówczas o wzrost zbóż i płodów rolnych. Po okresie zimowego obumarcia następuje mocą Bożą także zmartwychwstanie przyrody.

Jarosław Kossakowski

© Civitas Christiana 2024. Wszelkie prawa zastrzeżone.
Projekt i wykonanie: Symbioza.net
Strona może wykorzysywać pliki cookies w celach statystycznych, analitycznych i marketingowych.
Warunki przechowywania i dostępu do cookies opisaliśmy w Polityce prywatności. Więcej