Nigdy z królami nie będziem w aljansach
Nigdy przed mocą nie ugniemy szyi,
Bo u Chrystusa my na ordynansach —
Słudzy Maryi.
Bóg naszych ojców i dziś jest nad nami!
Więc nie dopuści upaść żadnej klęsce;
Wszak póki On był z naszymi ojcami,
Byli zwycięsce!
Juliusz Słowacki, Pieśń konfederatów barskich z dramatu Ksiądz Marek

Od przeszło tysiąca lat polskiemu wojsku towarzyszą kapelani, znosząc trudy i narażając życie we wszystkich wojnach, bitwach i powstaniach narodowych. „Doświadczenie Kościoła ukazuje [duszpasterstwo wojskowe] jako obszar ogromnie ważny […] dzieje ukazują nie tylko postaci bohaterskich żołnierzy i dowódców, ale także bohaterskich kapelanów wojskowych. Symbolem może być ksiądz Skorupka z 1920 roku, ale jest ich wielu w dalszej i bliższej przeszłości” – mówił syn oficera WP, św. Jan Paweł II, do żołnierzy 2 VI 1991 r. w Zegrzu Pomorskim. W ich szeregi wpisali się i sługa Boży ks. Piotr Skarga (na jego Dziękowaniach kościelnych za zwycięstwo i Żołnierskim nabożeństwie wykształciły się pokolenia duszpasterzy wojskowych), i obrońca Jasnej Góry o. Augustyn Kordecki, i ksiądz Marek z konfederacji barskiej, i biskupi polowi: kapelan legionów Władysław Bandurski oraz kapelan – w randze generała dywizji – Polskich Sił Zbrojnych na uchodźstwie, m.in. armii Andersa, opiekun emigracji polskiej Józef Gawlina, i młody ks. Stefan Wyszyński. Spośród wielu wybitnych kapelanów wojskowych, świętych i męczenników, przypomnijmy tu choćby paru.

Bł. o. Stanisław Papczyński MIC (18 V 1631–17 IX 1701) – urodził się w Podegrodziu, na lewym brzegu Dunajca, w Kotlinie Sądeckiej. Wstąpił do pijarów w Warszawie przy ul. Długiej, po potopie szwedzkim został w ich kolegium nauczycielem retoryki. Zasłynął jako znakomity kaznodzieja i spowiednik, jego penitentami byli m.in. nuncjusz apostolski w Polsce Antonio Pignatelli, później papież Innocenty XII, oraz król Jan III Sobieski. Zrażony panującą wśród pijarów tendencją do łagodzenia reguły, w 1673 r. założył Zgromadzenie Księży Marianów. Przebywali najpierw jako pustelnicy w Puszczy Korabiewickiej (dziś Puszcza Mariańska), następnie biskup poznański Stefan Wierzbowski zaprosił ich do tworzonej właśnie Nowej Jerozolimy (obecnie Góra Kalwaria), gdzie wspólnota roztoczyła opiekę nad pielgrzymami. W 1683 r. Papczyński był kapelanem odsieczy wiedeńskiej. Zmarł w Górze Kalwarii, jest pochowany w kościele Wieczerzy Pańskiej. Beatyfikował go 16 IX 2007 r. w Licheniu legat papieski kard. Tarcisio Bertone.

Ks. Stanisław Brzóska (30 XII 1834–23 V 1865) – pochodził ze zubożałej szlachty podlaskiej. Studiował na Uniwersytecie Kijowskim, potem wstąpił do seminarium duchownego. Pracował w kościele Niepokalanego Serca Najświętszej Panny Marii w Sokołowie Podlaskim i w Łukowie, gdzie wśród chłopstwa szerzył idee niepodległościowe. W kazaniach podkreślał, że w planach Bożych każdy naród ma swoje miejsce na ziemi. W 1862 r. został uwięziony przez władze carskie za  „podburzanie wiernych w duchu religijno-patriotycznym”. Po uwolnieniu zaangażował się w pracę konspiracyjną. Został naczelnym kapelanem powstania styczniowego w randze generała (pseud. „gen. Brzeziński”) i najdłużej walczącym powstańcem. W opinii bp. Beniamina Szymańskiego, któremu podlegał, „był to jeden z najbardziej wzorowych młodych kapłanów, nie miał nigdy żadnego zarzutu, pobożny, a z charakterem łagodny i bojaźliwy. Poświęceniem się zaś dla ludu oraz bezinteresownością uzyskał sobie u niego wielką miłość i szacunek”.Egzekucję ks. Brzóski Rosjanie urządzili w dniu targowym na rynku w Sokołowie Podlaskim, w obecności 10 000 ludzi.Jego ostatnie słowa brzmiały:„Ginę za naszą ukochaną Polskę, która przez naszą krew i śmierć…” – resztę zagłuszyły werble.

Ks. mjr Ignacy Skorupka (31 VII 1893–14 VIII 1920) – warszawiak, jego ojciec pochodził z patriotycznej szlachty podlaskiej, herbu Ślepowron, dziadek walczył w powstaniu styczniowym. Wstąpił do księży misjonarzy przy kościele Świętego Krzyża. Pracował jako notariusz i archiwista w kurii warszawskiej oraz jako prefekt w dwóch szkołach i kapelan ogniska dla sierot prowadzonego przez siostry franciszkanki Rodziny Maryi na Pradze. Choć podczas mobilizacji w wojnie polsko-bolszewickiej kard. Aleksander Kakowski nie pozwolił mu wstąpić do wojska, zwrócił się do biskupa polowego Stanisława Galla i został jedynym kapelanem w prawobrzeżnej Warszawie. Są świadectwa, że ofiarował się za zwycięstwo Polski. Poległ w jego przeddzień, pod Ossowem. Kard. Kakowski napisał we wspomnieniach: „Bolszewicy wzięci do niewoli opowiadali, że widzieli księdza w komży i z krzyżem w ręku, a nad nim… Matkę Boską!

Bł. ks. kmdr ppor. Władysław Miegoń (30 IX 1892–15 X 1942) – urodził się w Samborcu na Sandomierszczyźnie, w patriotycznej rodzinie, jako wnuk uczestnika powstania styczniowego, a siostrzeniec ks. prał. Antoniego Rewery. Ukończył Seminarium Duchowne w Sandomierzu, a później prawo na KUL. Drogę kapłańską rozpoczął podczas I wojny światowej. Gdy zaczęła się odradzać wolna Rzeczpospolita, został pierwszym kapelanem tworzącej się Marynarki Wojennej. W posłudze religijnej i pracy oświatowo-wychowawczej odwoływał się do najchlubniejszych tradycji oręża polskiego. 10 II 1920 r. w Pucku współcelebrował Mszę św. podczas zaślubin Polski z morzem. W czasie wojny polsko-bolszewickiej przeszedł cały szlak bojowy 1. Batalionu Morskiego, dając żołnierzom przykład męstwa i wytrwałości. Był kapelanem komendy portu wojennego w Pucku. Gdy powstawała Gdynia, został tam proboszczem wojskowej parafii Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski, a kilka lat później – kapelanem floty. Zainicjował budowę kościoła garnizonowego na Dolnym Oksywiu i cmentarza marynarskiego. We wrześniu 1939 r. znalazł się w Lądowej Obronie Wybrzeża. Po kapitulacji, mimo zwolnienia z niewoli i gwarancji nietykalności podyktowanej konwencją genewską, nie opuścił marynarzy, z którymi został wywieziony do obozów Flensburg, Rothenburg, Buchenwald i Dachau – w tym ostatnim zmarł. Jako pierwszy w Polsce i Europie oficer i marynarz został beatyfikowany przez św. Jana Pawła II wśród 108. męczenników II wojny światowej 13 VI 1999 r. w Warszawie.

Bł. ks. Franciszek Dachtera (22 IX 1922–22 VIII 1944) – urodził się w Salnie pod Bydgoszczą, ukończył Seminarium Duchowne w Gnieźnie i studia z historii Kościoła na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Pracował w parafii Najświętszej Maryi Panny w Inowrocławiu. We wrześniu 1939 r. był kapelanem 62. Pułku Piechoty Wielkopolskiej. 17 IX, w czasie bitwy nad Bzurą dostał się do niewoli. Przebywał w obozach Rothenburg, Buchenwald i Dachau. Współwięźniowie nazywali go Cherubinkiem z uwagi na łagodność i anielską dobroć. Poddany eksperymentom medycznym, zapadł na malarię i żółtaczkę. Zmarł prawdopodobnie dobity zastrzykiem. Został wyniesiony na ołtarze wśród 108. męczenników II wojny światowej.

Bł. ks. Józef Stanek SAC (4 XII 1916–23 IX 1944) – urodził się w Łapszach Niżnych, w diecezji krakowskiej. Wstąpił do księży pallotynów w Wadowicach, na Kopcu. Po święceniach kapłańskich w 1941 r. rozpoczął studia na Tajnym Wydziale Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. W czasie wybuchu Powstania Warszawskiego przebywał w Warszawie, u sióstr franciszkanek Rodziny Maryi na Koszykach, gdzie pracował jako kapelan szpitala. Został kapelanem (pseud. „Rudy”)Zgrupowania Armii Krajowej „Kryska”, na czerniakowskim odcinku Powiśla. Z poświęceniem niósł powstańcom i ludności cywilnej posługę duchową i ratunek.Nie skorzystał z możliwości ocalenia swego życia, przeprawiając się pontonem na drugi brzeg Wisły – chciał dzielić los tych, którzy pozostali na lewym brzegu. Dostał się w ręce SS. Bijąc i popychając, Niemcy odprowadzili go pod szubienicę, w miejsce gdzie pędzili żołnierzy i ludność do niewoli i obozów zagłady – aby pokazać „głównego bandytę powstania”. Spod szubienicy błogosławił. Powiesili go na własnej stule. Beatyfikowany przez św. Jana Pawła II wśród 108 męczenników II wojny światowej.

O. Franciszek Gurgacz SJ (2 IV 1914–14 IX 1949) – pochodził z Jabłonicy Polskiej, niedaleko Brzozowa na Podkarpaciu. Wstąpił do jezuitów w Starej Wsi, w 1942 r. otrzymał święcenia kapłańskie. Po II wojnie światowej był kapelanem szpitala w Gorlicach i kapelanem sióstr służebniczek w Krynicy. Przystąpił do walki w podziemiu antykomunistycznym jako kapelan oddziału Żandarmeria, powstałego na bazie Polskiej Podziemnej Armii Niepodległościowej. Dobrowolnie oddał się w ręce UB w Krakowie w sierpniu 1949 r., po nieudanej akcji, w której nawet nie brał udziału („…nie chciałem pozostawić członków organizacji…” – zeznał), ofiarując się za Polskę: „Abyś pokój i wszelką pomyślność Ojczyźnie mojej darować raczył, błagam Cię dziś pokornie, składając Ci w dani całkowitą ofiarę z życia mego. Spraw, o Panie, ażeby Polska wprowadziła w życie polityczne ewangeliczne prawo miłości; daj, by się kierowała w każdej dziedzinie duchem Twoim i pragnieniami Najświętszego Serca Twojego”. Skazany w trybie doraźnym na karę śmierci w pokazowym procesie przed sądem wojskowym, został rozstrzelany w więzieniu przy Montelupich w Krakowie.

Ewa Czumakow

pgw