4 marca 2019 r. odbyło się we wrocławskim oddziale Katolickiego Stowarzyszenia Civitas Christiana spotkanie z dr. hab. Piotrem Grabowcem pn. „Feliksa Konecznego wizja Europy”. Było ono okazją do upamiętnienia dorobku tego historyka i myśliciela w 70. rocznicę jego śmierci.

Jak zaznaczył na początku prelegent, myśl krakowskiego intelektualisty nie jest mocno zakorzeniona teoretycznie, bo opis świata był przez niego konstruowany w oparciu o odczucia empiryczne  przebiegając od szczegółu do ogółu. Po raz pierwszy paneuropejska wizja zjednoczonych narodów Europy pojawiła się w pracach Konecznego w roku 1921 i jak się okazuje, jest w pewnym sensie prekursorska dla idei zjednoczeniowej w rozumieniu takim jaki później w praktyce miał zrealizować np. Robert Schuman.

W trakcie kiedy prof. Koneczny tworzył, nie znajdował poparcia wśród znanych mu profesorów głównie ze względu na nienajlepsze relacje z ówczesną władzą. Jako historiozof zaczął być popularyzowany w środowiskach akademickich właściwie dopiero w latach 90 -tych, wtedy też zaczęto o nim pisać szerzej w kontekście naukowym i w kategoriach historiozoficznych, co wpłynęło na poszerzenie wizji historii oraz w niektórych środowiskach wpłynęło na interdyscyplinarność w badaniu przeszłości.

Jak podkreślił mówca, myśl polskiego historiozofa ewoluowała z czasem.  W niektórych momentach Koneczny był np. zwolennikiem idei, którą dzisiaj byśmy utożsamili z ideą neoliberalizmu. Był on radykalnym krytykiem sanacji, sprzeciwiał się m.in. idei dowodów osobistych, bo jak twierdził zniewalały one wolnych obywateli.

Na początku lat 20 XX wieku dostrzegał, że po I wojnie światowej nie zmieniła się idea polityki, a brak zrozumienia tego czym powinna ona być miałby prowadzić do – w opinii Konecznego – wybuchu wojny, które to przypuszczenia historia potwierdziła w roku 1939. Uzasadniał to tym, że dążenia niektórych mocarstw nie reprezentują interesów narodów, tylko interesy pewnych grup samych mocarstw czy wręcz jedynie ich rządów. Przykładem podawanym przez krakowskiego myśliciela była Jugosławia, która nie skonsolidowała się w jeden naród i dlatego, jak się później potwierdziło, nie była bytem trwałym.

Prof. Grabowiec skrytykował modę na teorie cywilizacji skrzywioną ideologicznie i zaznaczył, że koncepcje Konecznego wynikają z analizy rzeczywistości, nie tak jak u Oswalda Spenglera z szukania analogii pomiędzy kulturą i organizmem biologicznym. Podkreślił również, że prof. Koneczny był katolikiem, więc jego filozofia jest wpisana w oparciu o tomizm i filozofię Arystotelesa, jednak wykazuje w swoich koncepcjach wnioskowanie naukowe.

W analizach Konecznego, to co niekiedy brano w ogólności za jedność słowiańską, Okazało się być Rosją, która w postaci Związku Radzieckiego przedefiniowała na opcję prorosyjską, co komplikowało za jego życia a pewnie nawet i dzisiaj budowanie przyjacielskich relacji z narodami  Słowiańskimi. Ubolewał on z tego powodu, ponieważ wizja jedności Słowian wiązała się z jego ideą cywilizacji. Paneuropejska wizja zjednoczonej Europy w opinii Konecznego powinna bazować na istnieniu narodów i państw, które w dalszej kolejności tworzyłyby formułę jaką jest federacja. Wtedy dopiero gdy narody te choć niezależne, to jednak posiadające wspólne instytucje, w tym np. armię, będą jako Europa tworzyły przeciwwagę dla Stanów Zjednoczonych Ameryki. Dostrzegał też potrzebę zwiększania potencjału gospodarczego, terytorialnego, czy demograficznego, żeby móc rywalizować z innymi cywilizacjami. Stany zjednoczone Europy to projekt szeroki, ale pewne kraje powinny wyzbyć się swych istotnych cech. Niemcy np. musieliby odrzucić „pruską kulturę”, która oparta miała być o militaryzm i to samo dotyczyć miało turańskiej Rosji. Podawał również pewne rozwiązania, które mogą zezwolić na przyjęcie w ramach takiego zjednoczenia te kraje. Według Konecznego zjednoczenie narodów powinno służyć słabym podmiotom. Silni natomiast dzielą się swym potencjałem militarnym i gospodarczym, przez co służy zjednoczona Europa wszystkim narodom.

Prof. Koneczny istotnie podkreślał wartość ducha obywatelskiego i na jego podstawie nobilitował konkretną cywilizację. Polski historiozof uważał, że państwa totalitarne, czy autorytarne są bardziej dynamiczne na krótką metę, ale na dłuższą państwa obywatelskie są dużo bardziej świadome i potrafią bronić swojej racji. Jako, że Koneczny był erudytą, to w opinii dr. Grabowca nie łatwo jest jasno szufladkować jego przemyśleń i nie da się jakoś tej myśli ściśle zdefiniować, a przez złożoność i interdyscyplinarność teorii cywilizacji wiele myśli jest aktualne.

Prelegent podkreślił, że w czasie działalności intelektualnej Konecznego mówiono wielokrotnie, że obecne czasy wieszczą koniec cywilizacji. Spengler wieszczył koniec historii cywilizacji przez nadejście ekspansji Hitlera, który miał nieść nową jedną cywilizację. Współcześnie słychać głosy, że ta koncepcja cywilizacji, jest nieaktualna.  W rzeczywistości wydaje się, że rosnąca pozycja Chin, a słabnąca Stanów Zjednoczonych wskazuje na to, że cywilizacja zachodnia traci dynamikę rozwoju, i sens samej siebie a starcia cywilizacyjne nadal trwają, ewidentnym wydaje się na zachodzie brak wiary w to, że cywilizacja zachodnia może wciąż dominować. Widać to też po strachu przed terroryzmem, który świadczy o pozycji defensywnej, nie ofensywnej.

Łukasz Burzyński