W listopadzie 2012 r. minęła 90. rocznica powstania Administracji Apostolskiej dla Górnego Śląska i powołania przez papieża Piusa XI młodego prowincjała salezjańskiego ks. Augusta Hlonda na jej administratora.

Wielu historyków podkreśla, iż nominacja ta była osobistą decyzją Ojca Świętego, który znał ks. Hlonda. Jeszcze przed oficjalnym objęciem funkcji administracyjnych ks. August Hlond udał się do Sanktuarium Maryjnego w Piekarach Śląskich, aby Matce Boskiej Piekarskiej powierzyć swoje duszpasterzowanie. Ingres został wyznaczony na 17 grudnia. Program, jak podawała ówczesna prasa, miał być bardzo uroczysty.

Pierwszy biskup diecezji katowickiej August Hlond wśród Ślązaków

Został on jednak zmieniony i ograniczony do skromnych rozmiarów, ze względu na zamach na Gabriela Narutowicza Prezydenta RP (który miał miejsce w przededniu ingresu), a także na niespodziewaną śmierć pierwszego wojewody śląskiego Józefa Rymera – działacza społecznego, wielkiego patrioty. Te wydarzenia spowodowały, iż do zakładu salezjańskiego w Oświęcimiu, w którym przebywał ks. Hlond udała się skromna delegacja, aby tam powitać nowego pasterza. Na dworcu kolejowym w Katowicach, w imieniu duchowieństwa powitał Administratora Apostolskiego ks. Jan Kapica. Natomiast w imieniu władz świeckich, powitania dokonał wicewojewoda Żurawski i gen. Kazimierz Goroszkiewicz.

Działalność dla Śląska i dla Polski

Ingres do prokatedry św. Piotra i Pawła odbył się wśród ogromnych rzesz Ślązaków, którzy przybyli, aby przywitać swojego pasterza i zamanifestować swoje przywiązanie do Kościoła. Ks. Administrator przystąpił do organizowania administracji kościelnej na powierzonym mu terenie. Powołał kanclerza ks. Emila Szramka, wikariusza generalnego w osobie ks. Teofila Bromboszcza (jednego z najbliższych współpracowników ks. Hlonda), późniejszego biskupa sufragana katowickiego, dwóch notariuszy, a także sześciu konsulatorów diecezjalnych powołanych 5 stycznia 1923 r., do których m.in. należeli ks. Jan Kapica, ks. dr Teodor Kubina – późniejszy pierwszy biskup częstochowski.

Tuż po ustanowieniu Administracji ks. Hlond, w trosce o zapewnienie wiernym pomocy duszpasterskiej, zajął się sprawą kleryków pochodzących ze Śląska, studiujących na UJ, którzy pragnęli studiować teologię na polskiej uczelni. Mieszkali oni wówczas w Krakowie, a na drzwiach swojego mieszkania kredą napisali: „Śląskie Seminarium Duchowne”. Już pod koniec grudnia 1922 r. ks. Hlond uzyskał informację, iż klerycy będą mogli mieszkać w konwikcie ojców Jezuitów. Budowa seminarium rozpoczęła się w 1925 r., kiedy nastąpiła możliwość budowania pierwszych gmachów diecezjalnych. Już w styczniu 1923 r. ks. August Hlond zarządził, aby wszystkie dokumenty kościelne na obszarze woj. śląskiego były pisane w języku polskim.

W marcu ukazał się pierwszy numer „Rozporządzeń Administracji Apostolskiej”. Powołane zostały nowe dekanaty. Doceniając znaczenie prasy katolickiej, powołał w 1923 r. tygodnik katolicki. Ożywieniu piśmiennictwa religijnego służyło powołane przez niego „Kółko Pisarzy” dla księży i świeckich. Ponadto poczynił starania o założenie drukarni i księgarni diecezjalnej, aby wierni mogli korzystać ze spuścizny Kościoła. W trosce o rozwój kaznodziejstwa i podniesienie jego poziomu ks. August Hlond założył „Kółko Homiletyczne”.  W celu pogłębienia wiary, zachęcenia wiernych do współpracy z kapłanami w dziele ewangelizacji, odradzania i pogłębiania chrześcijaństwa ks. August Hlond zwołał II Zjazd Katolicki, który odbył się 8 września 1923 r. w Królewskiej Hucie (Chorzowie).

W Orędziu wydanym przed Zjazdem ks. Hlond m.in. pisał: „Zjazd ma być przede wszystkim jednomyślnym wypowiedzeniem się Śląska za swoją odbudową na zasadach wiary swych ojców”. Na II Zjeździe Katolickim powołano do życia Ligę Katolicką, która skupiała w swoich szeregach wiernych, bez względu na ich różnice klasowe i polityczne, których celem było kształtowanie życia na zasadach Chrystusowych, tak w życiu prywatnym, jak i publicznym. W drugim dniu Zjazdu dokonano Aktu poświęcenia się Górnego Śląska Najświętszemu Sercu Jezusowemu.

Ks. August Hlond, wierny swojemu powołaniu zakonnemu, jako duchowy syn św. Jana Bosko, ogarniał młodzież swoją opieką, troszcząc się o nią i jej przyszłe losy. W 1923 r. ustanowił „Święto Młodzieży”, którego patronem został św. Stanisław Kostka. W jednej z Odezw kierowanych do młodzieży ks. Hlond mówił: (…) Nie uratujemy tego kiedyś tak czerstwego szczepu śląskiego od moralnego upadku i zwyrodnienia fizycznego, jeżeli wy nie zachowacie i nie spotęgujecie swych sił życiowych i twórczych.

W Odezwie ks. Hlond wzywał i zachęcał młodzież do wstępowania w szeregi Stowarzyszenia Młodzieży Katolickiej i Kongregacji Mariańskich. Rok później ks. Hlond dokonał Aktu poświecenia młodzieży męskiej Śląskiej Matce Bożej. W lipcu 1924 r. ks. August Hlond mianował ks. Józefa Gawlinę Sekretarzem Generalnym Ligi Katolickiej (późniejszego Biskupa Polowego). Współpraca tych duszpasterzy trwała do 1948 r. tj. do śmierci Prymasa Polski kard. Augusta Hlonda. Dowodem tego jest m.in. bogata korespondencja pomiędzy nimi. III Zjazd Katolicki odbył się, zwołany przez ks. Hlonda w Katowicach, w dniach 3-8 września 1924 r. „Sercem całego Zjazdu – jak czytamy w „Rocznikach Katolickich” z 1925 r. – był ks. Adm. Hlond, mąż iście opatrznościowy dla Śląska.

Dzięki młodzieńczemu zapałowi, miarkowanemu męską roztropnością, dzięki swojemu temperamentowi śląskiemu dwoił się i troił, przemawiał gorąco. I przy tym czuć było, że to są nie tylko słowa, ale że tam poza nimi jest hart, zdolny wykuć z nich czyn. (…)Ks. Hlond wiązał ze zjazdem wielkie nadzieje, jego programowe zamierzenia ujął w nast. Rezolucje: W sprawi budowy katedry; W sprawie obyczajności; W sprawie świąt katolickich; W sprawi dóbr kościelnych; W sprawie sekciarstwa; W sprawie prasy; W sprawie „Gościa Niedzielnego”; W sprawie walki z nierządem; W sprawie zwalczania pijaństwa; W sprawie młodzieży; W sprawie społecznej; W sprawie akademików; W sprawie konkordatu; W sprawie prasy kapłańskiej; W sprawie szkolnej; Rezolucja dod. W sprawie misji. (Powyższe rezolucje stały się wytycznymi i cennymi wskazaniami, które wymagają szerszego omówienia w odrębnym artykule, w kontekście trwającego Roku Wiary).

Również w 1924 r. ks. August Hlond, w obliczu kryzysu gospodarczego i pogłębiającej się biedy, powołał do życia Diecezjalny Sekretariat Dobroczynności. Celem jego było organizowanie w parafiach akcji charytatywnych i zespolenie wszystkich instytucji i towarzystw, wspierających biednych. W jednym z rozporządzeń ks. Hlond wzywał do tworzenia tanich kuchni ludowych, opieki nad inwalidami i żebrakami, zajmowania się dziećmi i otoczenia ich opieką duchową i materialną, a także popierania działalności zmierzającej do przeciwdziałania bezrobociu.

moja Matko…

Głęboka Maryjność ks. Hlonda zaowocowała podjęciem przez niego starań o koronację Matki Boskiej Piekarskiej koronami papieskimi. Papież Pius XI przychylił się do prośby ks. Hlonda, dekretem Stolicy Apostolskiej z 6 stycznia 1925 r. Poświęcone przez Ojca Świętego korony w imieniu papieża nałożył na wizerunek Maryi Nuncjusz Papieski ks. abp Wawrzyniec Lauri – nuncjusz apostolski w dniu 15 sierpnia 1925 r. Uroczystość ta stała się wielką manifestacją wiary.

Szacowano, iż przybyło na nią ok. 250 tys. osób. „Koronacja obrazu piekarskiego – jak wówczas pisano – przedstawia się jako największa i najwspanialsza manifestacja katolicka, jak się dotąd na ziemiach polskich odbyła”. Manifestacja ta stała się największą manifestacją narodową na Śląsku w okresie międzywojennym. Brały w niej udział wszystkie stany i organizacje katolickie i polityczne z kompanią wojskową. Homilię wygłosił ks. bp Anatol Nowak – ordynariusz diecezji przemyskiej, który w kazaniu przypominając wydarzenia historyczne, przypomniał, iż przed obrazem Matki Boskiej Piekarskiej modlił się król Jan III Sobieski, podczas swej wyprawy na Wiedeń, a także przyszły papież Pius XI.

28 października 1925 r. papież Pius XI ogłosił Bullę „Vixdum Poloniae unitas”, którą przeprowadzał w odradzającej się, po latach niewoli, Polsce reorganizację dawnych diecezji, powołując do życia nowe diecezje. Administracja Apostolska Górnego Śląska została przekształcona na nową diecezję katowicką i przyłączona do krakowskiej prowincji kościelnej, prowadzonej przez księcia arcybiskupa Adama Sapiehę.

Nowa diecezja otrzymała jako katedrę kościół parafialny pw. Św. Św. Piotra i Pawła w Katowicach. 14 grudnia 1925 r. papież mianował ks. Augusta Hlonda biskupem katowickim. Uroczysta konsekracja pierwszego biskupa diecezji katowickiej odbyła się 3 stycznia 1926 r. Konsekratorami byli ks. kard. Aleksander Kakowski, współkonsekratorami bp Anatol Nowak i bp Stanisław Łukomski. W uroczystości brało udział piętnastu biskupów polskich oraz nuncjusz w Polsce abp Wawrzyniec Lauri, przedstawiciele rządu, ogromne rzesze wiernych.

Wzruszającym momentem uroczystości był moment, kiedy matka ks. Hlonda ucałowała pierścień biskupi syna, a ten z kolei ucałował ręce matki, mówiąc, iż nie byłoby pierścienia biskupiego na palcu syna, gdyby nie było pracowitych rąk matki. Praca duszpasterska i rządy biskupie Augusta Hlonda w diecezji katowickiej trwały sześć miesięcy. Miesiąc po uroczystym ingresie biskupa Augusta Hlonda, w Poznaniu zmarł Prymas Polski kard. Edmund Dalbor. Jego następcą, arcybiskupem gnieźnieński i poznańskim, Prymasem Polski został ks. bp August Hlond, mianowany 24 czerwca 1926 r. przez papieża Piusa XI. Rok później Ojciec Święty powołał go do godności kardynalskiej.

Joanna M. Olbert