Pod takim tytułem odbyło się spotkanie w Katolickim Stowarzyszeniu „Civitas Christiana” w Zamościu z Sylwią i Krzysztofem Wojciechowskimi pasjonatami historii i przyrody dokonującymi inwentaryzacji miejsc związanych z tym wydarzeniem na Lubelszczyźnie.

Dokładnie 22 stycznia 1863 r. wybuchło powstanie styczniowe. Największe polskie powstanie narodowe, które miało charakter wojny partyzanckiej i w którym stoczono około 1200 bitew i potyczek. Przez powstańcze oddziały przewinęło się mniejwięcej 200 tys. ludzi. To właśnie takich miejsc walk oraz grobów powstańców od 2013 roku poszukuje małżeństwo Wojciechowskich. Zinwentaryzowali ich już znacznie ponad 560. Robią to społecznie. Przygotowują bazę tych miejsc oraz przewodnik turystyczny. Przy okazji w miarę możliwości starają się je uprzątnąć, zapalić znicz, zostawić flagę narodową, poinformować władze gminne o takich obiektach. Zbierają też literaturę w temacie Powstania styczniowego. Piszą artykuły i prezentują te zagadnienia w różnych miejscach. Obchody rocznicowe Powstania styczniowego odbywają się zwykle w tych samych znanych miejscach, przy pomnikach czy krzyżach, a tymczasem wiele jest zapomnianych pamiątek po Powstaniu styczniowym, starych kapliczek, kurhanów, czy mogił powstańców i weteranów na cmentarzach, o które prawie nikt nie dba. Nie brak też miejsc, na których nie został żaden widoczny ślad, a jedynie w przekazie ustnym zachowała się ich powstańcza przeszłość. Chcemy pokazać te znane obiekty, ale zwłaszcza przypomnieć o tych, o których mało kto dziś pamięta – mówi Krzysztof Wojciechowski.

W 2015 r. minęła okrągła 150 rocznica wybuchu Powstania styczniowego. Wojciechowscy za swój cel postawili sobie odnalezienie 150 miejsc związanych z powstaniem a opisanych w jednej z książek przez Adama Polskiego. Podczas weekendowych wypadów miejsc przybywało. Spotkaliśmy ludzi, którzy wskazywali nam kolejne. Wielu weteranów żyło w biedzie ich groby były ziemne z drewnianymi krzyżami. Ci, którzy dotrwali wolnej Polski mogli liczyć na wsparcie państwa. Ich mogiły się zachowały, bo były najczęściej z trwałego materiału. Zamojszczyzna nie była kluczowa dla Powstania, ale była miejscem istotnym. Około 200 potyczek zostało stoczonych w granicach Województwa lubelskiego. Na Zamojszczyźnie było kilka ważnych bitew min. pod Panasówką, Kobylanką, Mołożowem, Ciosmami i szereg mniejszych potyczek. Zamojszczyzna była terenem pograniczny z Galicją skąd napływali ochotnicy, zaopatrzenie oraz broń przydatne powstańcom. Do Galicji uciekali zaś ranni i ,,spaleni” na terenie Kongresówki.

Małżeństwo Wojciechowskich zabrało gości na wycieczkę po tych miejscach. Odwiedziliśmy min. Biłgoraj, Puszczę Solską, Ciosmy, Frampol, Górecko Kościelne, Józefów (zginął tam poeta Mieczysław Romanowski), Borowe Młyny, Tarnogród, Siekane, Panasówkę, Zwierzyniec, Kosobudy, Szczebrzeszyn, Nielisz, Płonkę, Suche Lipie, Żółkiewkę, Turobin, Targowisko (gm. Wysokie), Dubienkę, Izbicę, Tarnogórę, Zamość (na cmentarzu parafialnym spoczywają min. Tomasz Jabłoński, Adam Baczyński, Lucjan Apolinary Nowicki, Antoni Kawałko), Bondyrz, Belfont, Krasnobród (Św. Roch), Kolonia Cześniki z zaniedbaną kaplicą Juliana Sierakowskiego, Łabunie, Tarnawatkę, Tomaszów Lubelski, Jarczów, Chodywańce Dyniska, Łykoszyn, Nabroż (spoczywa tam Juwenal Niewiadomski), Tyszowce, Hrubieszów, Moroczyn, Dziekanów, Trzeszczany, Czartoria – Las zawalowski, Grabowiec, Uchanie, Bończa, Skierbieszowów i inne. Spotkaniu towarzyszyła prezentacja wydawnictw dotyczących Powstania styczniowego w regionie i nie tylko. Prac historycznych o Powstaniu styczniowym powstaje wiele. Mamy sporo wydawnictw, które powstają w gminach i starostwach. Literatury historycznej nie brak, ale brak jest terenowych badań. Zebraliśmy sporo wydawnictw, które ciężko kupić – dodaje Sylwia Wojciechowska.

tekst i fot.: Łukasz Kot

fot: Ryszard Kot

pgw