W dniu 29 września 2018 roku oddział nowosądecki „Civitas Christian” oraz Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu byli organizatorami spotkania z okazji 50. rocznicy śmierci Zofii Kossak.

Gośćmi spotkania byli: mgr Teresa Wontor-Cichy z Centrum Badań Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, dr Joanna Jurgała-Jureczka, autorka książek na temat pisarki m.in.: „Dzieło jej życia. Opowieść o Zofii Kossak”- 2007 Częstochowa – Edycja Świętego Pawła, „Zofia Kossak. Opowieść biograficzna” – 2014 Warszawa – Dom Wydawniczy PWN oraz dr Piotr Wierzbicki – historyk.

Poniżej przedstawiamy streszczenie wystąpienia dr Piotra Wierzbickiego pt.: „Zofia Kossak-Szczucka – historia i Sądecczyzna w powieści „Złota Wolność”.

Podobnie jak od czasów pojawienia się klasycznej monografii Stanisława Kota poświęconej ideologii braci polskich (1932 r.) brak w literaturze naukowej całościowej syntezy ich dziejów, tak w literaturze pięknej nie wydano dzieła o arianach mogącego konkurować ze „Złotą wolnością” Zofii Kossak-Szczuckiej. Takie stwierdzenie można odnaleźć w artykule o niniejszej książce profesora Tazbira – historyka i znawcy problematyki polskiej tolerancji religijnej. Jednak nawet on nie zwrócił w pełni uwagi na fakt, że autorka także, jak nikt inny w swym dziele, ukazała obraz Sądecczyzny i Sądeczan w XVII w. W sposób mistrzowski połączyła obraz Arian polskich, Sądecczyzny, Sądeczan oraz wielką historię Rzeczpospolitej z początku XVII w. z postaciami Zygmunta III Wazy, Piotra Skargi, hetmanów Stanisława Zółkiewskiego i Karola Chodkiewicza, sądeczan Michałem Sędziwojem, Ligęzami, Wielogłowskimi, Grotami, Lubomirskimi oraz Pielszami. W tle powieści historycznej pojawia się klasztor starosądecki i plastyczne opisy miasta oraz okolic. Sądeczanie, których reprezentują Sebastian i Piotr Pielszowie uczestniczą w bitwie pod Kircholmem (1605 r.), rokoszu Zebrzydowskiego (1607 r.) i bitwie pod Kłuszynem (1610 r.), zdobywają Moskwę, ale także są świadkami politycznych działań i rozmów wybitnych postaci z epoki. Zofia Kossak-Szczucka jako jedyna w polskiej i światowej prozie opisała te wydarzenia podobnie jak w przypadku trylogii wypraw krzyżowych (Krzyżowcy, Król trędowaty, Bez oręża). Powieść oparta została na źródłach historycznych i opracowaniach m.in. ks. Jana Sygańskiego, Szczęsnego Morawskiego i sądeckiego kupca Jerzego Tymowskiego. Autorka miała też korzystać ze źródeł rękopiśmiennych, zapewne zetknęła się z ilustracjami królewskimi do starostwa sądeckiego i materiałami do klasztoru klarysek starosądeckich, włącznie z opisami bitew polskich z początku XVII w. (Kłuszyn czy Kircholm) i wydarzeń z epoki (np. akt detronizacji Zygmunta III Wazy z 1607 r. – rokosz sandomierski) oraz dzieł sztuki – obrazy z epoki bitwy kłuszyńskiej i kircholmskiej wiktorii (1630 r.) oraz rolka sztokholmską (1605 r. – obraz wjazdu żony Zygmunta III Konstancji Habsburżanki do Krakowa). Dodatkowym walorem powieści jest zastosowanie języka archaicznego, co początkowo może odstraszać potencjalnego czytelnika, ale właśnie ten zabieg dodatkowo wprowadza nas w epokę. Unikatowość niniejszego dzieła z punktu widzenia Sądeczan to przybliżenie historii naszego regionu szerszemu odbiorcy oraz zwrócenie uwagi na bogactwo źródeł, z których wiele po dziś dzień nie opracowano (np. Lustracje sądeckie czy dwa Diariusze Tymowskiego). Powieść ta została po raz pierwszy wydana w 1928 r. (obecnie obchodzimy 90 lat od pierwszego wydania). O tym, że była popularna, świadczy fakt kilkunastu wznowień. Dziś po raz kolejny w kontekście 100-lecia niepodległości oraz 50 rocznicy śmierci Zofii Kossak-Szczuckiej warto na nowo odkryć „Złotą wolność”, która ukazuje wielkość i chwałę Rzeczpospolitej początku XVII w. (czego nie uczynił np. Henryk Sienkiewicz) wraz z jej tolerancją religijną. A dla Sądeczan może to być powód do dumy, że tak wielka pisarka opisała nasz region i jego historię, którą warto i należy nadal odkrywać i zgłębiać.

Oprac: dr Piotr Wierzbicki

/mard