Po II Wojnie Światowej polski wymiar sprawiedliwości, podobnie jak inne dziedziny naszego życia politycznego, społecznego, gospodarczego został gruntownie przebudowany i dostosowany do funkcjonowania państwa o charakterze totalitarnym, państwa funkcjonującego w myśl komunistycznej doktryny.

Komuniści przyjmując władzę w Polsce deklarowali ciągłość porządku prawnego, ale jednocześnie zaostrzali prawo, szczególnie karne. Stwarzali pozory, że szanują i korzystają z dorobku prawnego II Rzeczypospolitej, a jednocześnie tworzyli zupełnie nowy system prawny na potrzeby swojej ideologii i nowego ustroju. W wojskowym wymiarze sprawiedliwości całkowicie zerwano z odwołaniem się do przedwojennego wojskowego prawa karnego, budowano zupełnie nowy system według wzorów radzieckich. Temu służyły działające w latach 1946-55 tzw. Wojskowe Sądy Rejonowe, które otrzymały prawo orzekania kar w stosunku do ludności cywilnej w tzw. procesach politycznych przeciwników władzy i ustrojowi.

4 sierpnia 1950 roku został powołany Wojskowy Sąd Rejonowy w Zielonej Górze. Od razu było wiadomo, że w mieście, w którym nie stacjonowała żadna jednostka wojskowa orzecznictwo tegoż Sądu w ścisłej współpracy z Powiatowym i Wojewódzkim Urzędem Bezpieczeństwa będzie dotyczyło głównie ludności cywilnej. I tak też się stało, wśród wszystkich skazanych 69% to cywile, 31% służby mundurowe.

WSR w Zielonej Górze działał do 22 listopada 1954 roku. W ciągu 4 lat skazał 844 osoby na kary bezwarunkowego pozbawienia wolności w tym wydał 14 wyroków kary śmierci, z czego 6 wykonano, 11 osób zostało skazanych w związku z działalnością polityczną, 3 osoby za przestępstwa kryminalne. Skazywano przede wszystkim za udział w nielegalnych organizacjach, za nielegalne posiadanie broni, szpiegostwo, wrogą propagandę, zamachy terrorystyczne. Oczywiście wszystkie te wyroki wynikały z potrzeby zniszczenia wrogów politycznych.

24 listopada 2022 roku na budynku przy ul. Bolesława Chrobrego 7 w Zielonej Górze odsłonięto Tablicę Pamięci poświęconą więźniom politycznym skazanym na kary śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy. Tego aktu dokonali: Wiceminister Obrony Narodowej Wojciech Skurkiewicz, Wojewoda Lubuski Władysław Dajczak, Prezydent Miasta Zielona Góra Janusz Kubicki oraz gość honorowy uroczystości Stanisław Romanowski skazany przez WSR na 12 lat więzienia za działalność przeciwko Polsce Ludowej. Tablicę poświęcił i przewodniczył modlitwie za skazanych Biskup Zielonogórsko-Gorzowski Tadeusz Lityński.

Po uroczystościach, w Zielonogórskiej Palmiarni odbyła się debata pt. "Wojskowy Sąd Rejonowy w Zielonej Górze w latach 1950-1954" z udziałem dra Marka Budniaka – przewodniczącego zielonogórskiego oddziału Stowarzyszenia, dra Tadeusza Dzwonkowskiego – zastępcy przewodniczącego zielonogórskiego oddziału Stowarzyszenia i ks. dra hab. prof. US Dariusza Śmierzchalskiego-Wachocza – asystenta kościelnego Stowarzyszenia w diecezji zielonogórsko-gorzowskiej. Inspiracją do zorganizowania debaty była publikacja dra Marka Budniaka o działalności WSR w Zielonej Górze. Tematyka ta stała się przedmiotem badań i doprowadziła do obrony tytułu doktora historii przez Marka Budniaka. Jest to książka nowatorska, w której autor dogłębnie analizuje działalność tego Sądu, ukazując przy tym szeroki kontekst historyczny i prawny przemian ustrojowych w Polsce i na Środkowym Nadodrzu po II Wojnie Światowej.

Ważnym elementem wydarzeń w Palmiarni było wręczenie przez Prezydenta Miasta Zielona Góra medali jako wyrazu uznania za osiągnięcia mające znaczenie dla Miasta Zielona Góra i działania podejmowane na rzecz zachowania regionalnej pamięci historycznej. Złoty medal otrzymał zastępca przewodniczącego zielonogórskiego oddziału Stowarzyszenia dr Tadeusz Dzwonkowski, a srebrnym odznaczono Karola Irmlera – dyrektora Regionu Poznańskiego i przewodniczącego Zarządu okręgu poznańskiego.

Organizatorami uroczystości, a jednocześnie pomysłodawcami uczczenia pamięci osób represjonowanych przez WSR, byli: Fundacja „Civitas Christiana”, zielonogórski oddział Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” i Archiwum Państwowe w Zielonej Górze.

Patronat nad wydarzeniem objął Wojewoda Lubuski Władysław Dajczak i Prezydent Miasta Zielona Góra Janusz Kubicki. Uroczystości finansowane były z budżetu Miasta Zielona Góra.

Marta Cielińska-Idziak 

/mdk