Składajcie Panu dzięki, bo jest dobry, bo Jego łaskawość jest wieczna. Błogosławcie Boga nad bogami, wszyscy bojący się Pana, sławcie Go i składajcie dzięki, bo na wieki Jego zmiłowanie (Dn 3,89-90).

Księgę Daniela wyróżnia charakter apokaliptyczny, odnoszący się do eschatologicznej wizji sensu dziejów ludzkości. Niekanoniczne apokalipsy żydowskie tworzą trzy nurty: apokalips historiozbawczo-eschatologicznych (eschatologia – nauka o sprawach ostatecznych), poruszających tematykę wydarzeń dotyczących końca historii ludzkości, triumfu Bożej sprawiedliwości nad siłami zła, sądu i kary dla grzeszników, pełni szczęścia dla sprawiedliwych; apokalips kosmologiczno-teozoficznych (teozofia od gr. theosopfia – mądrość Boża), zajmujących się głównie kosmosem, światem Aniołów, siedmioma niebami oraz ognistym tronem Boga; apokalips indywidualno-eschatologicznych, które opisują los człowieka po śmierci, w niebie lub piekle.

Apokaliptykę cechuje specyficzny i odrębny język oraz zamiłowanie do symbolizmu i zagadkowości. Jest to język ezoteryczny, czyli dostępny dla wtajemniczonych. Sens wypowiedzi zawiera się w ukrytych parabolach, alegoriach i symbolach. Jak podkreśla Tadeusz Brzegowy: „Ludy, królestwa i ich królowie nie występują inaczej jak poprzez symbole metali, zwierząt czy gór. Liczbom przypisuje się najczęściej znaczenie symboliczne. Do ulubionych liczb należą 3, 4, 7, 70, 12, 1000. Tak wyrażona rzeczywistość daje się tylko z trudem odczytać i to dla wtajemniczonego czytelnika” (T.  Brzegowy, Prorocy Izraela, t. I, Tarnów 1994). Zasadniczym tłem apokalips jest zmaganie się sił dobra z mocami zła na arenie ziemsko-kosmicznej, tak również dzieje się w Księdze Daniela.

Księga Daniela ukazuje historiozbawczą teologię dziejów, gdzie opowiadania, ukryte alegorie, symbole, zagadkowość i wizje wzajemnie się wspomagają oraz uzupełniają, tworząc misterną mozaikę obwieszczającą zwycięstwo Pana Boga w historii i uczestnictwo w tym szczęściu człowieka, który zawierzył i zaufał Bogu. Apokaliptyka Księgi Daniela akcentuje rządy Boga nad światem, które realizują się zgodnie z odwiecznym planem powziętym przez Stworzyciela. Autor na podstawie przeszłych dziejów oraz doświadczeń mu współczesnych wygłasza w duchu proroczym opinie i wyciąga wniosek o Bożym planie w przyszłości. Tomasz Jelonek podsumowuje, że: „Są to proroctwa post eventum” – proroctwa po fakcie (T. Jelonek, Kultura grecka a Stary Testament, Kraków 2011). W perspektywie biblijnej historia dąży do wyznaczonego celu i podlega w całości Bożemu kierownictwu, nie wykluczając wolnych wyborów człowieka. Często w sytuacjach zawieruch dziejowych i trudnych doświadczeń cierpienia, niesprawiedliwości, prześladowań, opuszczenia, gubi się optykę Boskiej władzy nad biegiem wydarzeń dziejowych. Nie wypływa to jednak z niewiary, lecz z ograniczoności osoby ludzkiej, która pod ciężarem brzemienia doświadczanych prób jest pogrążona w ciemnościach duchowych, przytępiających wzrok uciskanego. Bohater biblijny, mimo przeżywanego kryzysu, ma świadomość nadziei, iż wszystko dokonuje się z woli Bożej Opatrzności kierującej losami człowieka i świata.

Księga Daniela (rozdz. 7-12) zawiera szereg wizji, pierwsza z nich w  rozdz.  7 (napisanym w języku aramejskim) ukazuje cztery zwierzęta symbolizujące cztery imperia i Syna Człowieczego, który położy kres panowaniu (rozdz. 7,14) czwartego króla-prześladowcy. Wizja barana i kozła (rozdz.  8) oznacza pewnego króla, który wystąpi przy końcu dni i przez 3,5 roku będzie bezcześcił świątynię, by wreszcie samemu ulec zagładzie. W rozdz. 9 nie ma wizji w ujęciu definicyjnym, lecz występuje refleksja apokaliptyczna nad rolą proroctwa Jeremiasza o siedemdziesięciu latach niewoli (por.  Jr  25,11; 29,10). Forma wytłumaczenia u Daniela przechodzi w wizję siedemdziesięciu tygodni (rozdz. 9,20-27). Znamienna dla Daniela jest modlitwa zawarta w rozdz. 9,4-19. Końcową wizję przedstawiają rozdz. 10-12 Księgi, ujmując w dużym skrócie dzieje imperium perskiego, wojny okresu Seleucydów oraz dokładnie prześladowania za Antiocha IV Epifanesa (rozdz. 11,21-45). Z uciskiem okrutnego władcy helleńskiego wiąże się nadzieja na zmartwychwstanie (rozdz. 12,2- 3), a rozdział zamykają rozważania eschatologiczne.

Podsumowując Księgę Daniela, za Stanisławem Gądeckim dostrzega się cztery płaszczyzny: teologię historii; figurę kogoś, kto jest podobny do Syna Człowieczego, Mesjasza; angelologię, według której Bóg rządzi światem za pośrednictwem Aniołów; zmartwychwstanie sprawiedliwych po ziemskim boju. Te idee stanowią główne przesłanie apokalipsy Księgi Daniela. Tym, co może stanowić motto życiowe z Księgi Daniela dla każdego z nas, są słowa: Składajcie Panu dzięki, bo jest dobry, bo Jego łaskawość jest wieczna. Błogosławcie Boga nad bogami, wszyscy bojący się Pana, sławcie Go i składajcie dzięki, bo na wieki Jego zmiłowanie (Dn 3,89-90).

Krzysztof Dziduch

pgw