5 maja 1888 r. światło ujrzała encyklika Leona XIII zgłębiająca problematykę niewolnictwa. Jarzmo poddaństwa opisywane jest w dokumencie jako jedna z „różnorodnych niedoli, które, jako owoce zepsutego drzewa, wypłynęły z grzechu pierwszego rodzica”. Tymczasem – nie ma niewolników wśród przybranych dzieci jednego Ojca.

W 1887 r. papież Leon XIII obchodził jubileusz 50-lecia swojego kapłaństwa. Cesarstwo Brazylii zaskoczyło wszystkich nietuzinkowym prezentem na tę okazję – rzesze niewolników uczyniono wolnymi. Encyklika, zatytułowana In plurimis, została ogłoszona rok później. Warto ją poznać.

Papież przypomina najistotniejszą kwestię, że: Najwyższy Stwórca świata postanowił, by człowiek sprawował królewską niemal władzę nad zwierzętami, również dzikimi, nad rybami i ptactwem, a nie, by panował nad podobnymi do siebie ludźmi. Natura ludzka jest miłująca. Stworzenie zostało powołane do życia życzliwego i miłującego, wina jednak, jaką ponosi za nieposłuszeństwo – wśród wielu okropieństw ma także oblicze niewolnictwa.

Można odnieść wrażenie, że encyklika namawia gorliwie, aby jak najszybciej zrezygnować już z cywilizacji, w której nieliczni panują nad bardzo licznymi. Papież zaznacza, że niewolnictwo zawsze prowadziło do zguby, także całych państw. Z jednej strony rodziła się nienawiść ciemiężonych, a z drugiej strach i podejrzliwość panów. W efekcie – zamieszki i bunty, rabunki i pożary, bitwy i rzezie mieszały się ze sobą.

Leon XIII słusznie podkreśla, że w planie Bożym znalazł się czas, aby po wiekach niedoli trawiących całe pokolenia, nastąpił triumf wolności. Wolnością obdarował świat Chrystus, który prowadzi ludzkość do „gruntownego odnowienia świata”. W dokumencie papieskim jest to pięknie opisane:

Dzięki Jego dobrodziejstwu niewolnicy zostali wyrwani z błota i nędzy niewolnictwa, a wszyscy zgoła ludzie odwołani od najstraszniejszej niewoli grzechu i doprowadzeni do najznakomitszej godności dzieci Bożych.

Kilka lat później, w 1891 r. papież zasłynął encykliką Rerum novarum, czyli pierwszą i najważniejszą encykliką społeczną, dającą początek katolickiej nauce społecznej. Leon XIII upomina się w niej o ochronę praw pracownika. Potępia wzbogacanie kosztem innych, bezbożny socjalizm oraz krwiożerczy liberalizm. Dokument okazał się ponadczasowy i do dziś stanowi punkt odniesienia w dyskusji o godności jednostki. W 1991 r. (w setną rocznicę wydania) o aktualności myśli Leona XIII zapewnił Jan Paweł II w encyklice Centesimus annus.

Kościół zawsze miał za zadanie nauczać o wyjątkowości każdego człowieka. Encyklika In plurimis akcentuje, że wszyscy są w równym stopniu odkupieni przez Chrystusa.

Pierwsi apostołowie zwracali się zarówno do niewolników, jak i panów. Sługom radzili posłuszeństwo, panom wdzięczność. Kościół coraz bardziej troszczył się o niewolników. Zdarzało się, że doprowadzano do uwolnienia chrześcijan z jarzma poddaństwa lub oddawano się za nich w niewolę. Znany był zwyczaj, z inicjatywy Kościoła, że uwalniano sługi po śmierci pana, jak również wolnością z czasem cieszyli się kandydaci do życia zakonnego. Encyklika przypomina zasługi Kościoła w prostowaniu dróg ku braterskiej równości.

Najsmutniejszym akcentem papieskiego dokumentu o niewolnictwie niewątpliwie jest refleksja nad poczynaniami ludzi na nowych lądach w okresie odkryć geograficznych. Leon XIII przypomina troskę kolejnych biskupów Rzymu o los Indian i Murzynów, bez względu na ich wiarę. Stanowisko Stolicy Apostolskiej całkowicie potępiało handlel ludźmi. Kościół nawoływał, aby, zarzucając barbarzyńskie praktyki, podjąć wysiłek doprowadzenia do zbawienia nowych bliźnich. Ojciec Święty naucza w encyklice, że wolność to przywilej, ale i obowiązki, a przede wszystkim wspólna odpowiedzialność.

W kontekście rozmyślań o godności człowieka i zagrożeń wynikających z “owocu zepsutego drzewa”, jakim jest ciemiężenie bliźnich, warto oddać głos obecnemu biskupowi Rzymu, który potępił handel ludźmi:

– Jest to współczesna forma niewolnictwa, która jest pogwałceniem godności wielu naszych braci i sióstr i jest prawdziwą zbrodnią przeciwko ludzkości.

Przeczytaj całą encyklikę In plurimis:

https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/leon_xiii/encykliki/in_plurimis_05051888.html:

Marta Kowalczyk