Pod takim tytułem biskupi polscy na ostatnim zebraniu plenarnym Konferencji Episkopatu wydali bardzo ważny list społeczny, który w obliczu głębokich podziałów wśród Polaków i braku troski o ich przezwyciężenie, przypomina czym jest ład społeczny i jakie są warunki jego zapewnienia.

Pierwszy rozdział pt. „Społeczna misja Kościoła” wskazuje, że istotną częścią misji ewangelizacyjnej Kościoła jest budowanie Królestwa Bożego, „które – nie będąc z tego świata – w tym świecie się realizuje”. A zatem religia nie ogranicza się wyłącznie do prywatnej sfery życia ludzi, a pasterze Kościoła mają prawo zabierać głos we wszystkich sprawach, które ich dotyczą. Nie oznacza to jednak angażowania się Kościoła hierarchicznego w bieżące waśnie polityczne. Jednakże pogłębiające się w społeczeństwie polskim podziały i konflikty, niezdrowa rywalizacja między zwolennikami różnych wizji przyszłości Polski, a także brak szerszego zainteresowania budowaniem wspólnoty, który dotyka zarówno wierzących i niewierzących, wymagają od członków Kościoła pełnego i autentycznego włączenia się w budowanie „wspólnoty sióstr i braci budujących przez miłość w prawdzie dobro wspólne naszej ojczyzny”.

W rozdziale drugim pt. „Spory społeczno-polityczne i konieczność ich przezwyciężenia” Pasterze zwracają uwagę, że spory polityczne i społeczne w społeczeństwie pluralistycznym są zjawiskiem zupełnie naturalnym. Przywołując nauczanie Jana Pawła II, definiują zmagania o dobro wspólne jako dążenie do społecznej sprawiedliwości, a nie walkę z przeciwnikiem. Inaczej spór staje się jedynie walką o władzę. Dziś przeciwnicy polityczni traktują rywalizację polityczną jako specyficzny spektakl, który poprzez media infekuje rodziny i inne wspólnoty, podsycając podziały, powodując zniechęcenie i ucieczkę w prywatność, a także burząc fundamenty narodowe jakimi są uznane autorytety, doświadczenia historyczne i dorobek kulturowy. W tej trudnej rzeczywistości koniecznością staje się „budowanie narodowej wspólnoty poprzez dialog i solidarność w prawdzie, we wzajemnym szacunku i z myślą o przyszłych pokoleniach”.

Rozdział trzeci pt. „Doświadczenie solidarności” przywołuje jako oręż w formowaniu i umacnianiu narodowej wspólnoty wskazaną w tytule zasadę porządku społecznego i zarazem cnotę moralną. Tym bardziej, że jest ona mocno osadzona w najnowszej historii Polski, a owoce wielkiego ruchu społecznego lat 80-ych są bliskie większości rodaków.

Kluczowy element rozdziału czwartego pt. „Potrzeba nawrócenia i dialogu” stanowi konstatacja, że solidarność nie może istnieć bez prawdy. Dlatego niezwykle potrzebna staje się wzajemna gotowość wszystkich uczestników życia publicznego w Polsce do szczerej, otwartej rozmowy, opartej na wybaczeniu i nawróceniu, szacunku dla godności i podmiotowości wszystkich obywateli, bez względu na przekonania czy sympatie polityczne. Tylko taki dialog może przybliżać do prawdy o godności człowieka i jego prawie do życia, a także o mechanizmach kształtowania życia społecznego, służących jego pełnemu rozwojowi. „Miarą wielkości państwa jest sposób, w jaki potrafi wspierać integralny rozwój obywateli: duchowy, intelektualny, kulturalny i gospodarczy, a zwłaszcza to, w jaki sposób potrafi towarzyszyć rodzinie – jako instytucji i fundamencie wspólnoty – oraz wszystkim ludziom najsłabszym, bezradnym i bezdomnym”.

Tego rodzaju dialog musi opierać się na języku, który nie tworzy jednostronnego i fałszywego obrazy życia społecznego i nie dyskredytuje oponentów. Dlatego biskupi w piątym rozdziale pt. „Refleksja nad językiem” apelują do wszystkich uczestników życia publicznego, a zwłaszcza przedstawicieli środków przekazu, o głębokie zastanowienie nad tym, jakiego języka używają w debacie publicznej. „Dziennikarstwo pokoju i pojednania to posługa, której celem jest nie szukanie sensacji, ale służenie ludziom, docieranie do prawdziwych przyczyn konfliktów i wskazywanie możliwych rozwiązań”. Zwracają również uwagę, że dzięki cyfrowej rewolucji na jakość dialogu społecznego ma wpływ również każdy obywatel. Anonimowość w internecie pozwala na dyskredytację i brutalne obrażanie adwersarzy. Dlatego potrzebą chwili staje się żywa obecność w sieci komunikacji z ducha chrześcijańskiej: „szczerej i otwartej, odpowiedzialnej i szanującej innych”.

Rozdział szósty pt. „Istota polityki” koncentruje się na polityce jako instrumencie urządzania życia społecznego. Wskazuje na potrzebę refleksji nad jej pierwotnym znaczeniem. Zachęca do przyjęcia słów Jana Pawła II: „W odniesieniu do dziedziny polityki należy podkreślić, że uczciwość w kontaktach między rządzącymi a rządzonymi, jawność w administracji publicznej, bezstronność w rozstrzyganiu spraw publicznych, poszanowanie praw przeciwników politycznych, ochrona praw ludzi oskarżonych w procesach i sądach doraźnych, sprawiedliwe i uczciwe wykorzystanie pieniędzy publicznych, odrzucenie niegodziwych metod zdobywania, utrzymywania i poszerzania władzy za wszelką cenę – to zasady, które znajdują swe najgłębsze źródło, a jednocześnie uzasadnienie wartości osoby, w transcendentnej wartości osoby i w obiektywnych nakazach moralnych, dotyczących funkcjonowania państw”. Również polityków mobilizuje do poszukiwania równowagi między poglądami reprezentowanych grup a odpowiedzialnością za dobro wspólne.

Rozdział siódmy pt. „Fundamenty ładu społecznego” nawiązuje bezpośrednio do rozdziału poprzedniego i pokazuje, że ład ten w etycznej tradycji chrześcijańskiej Europy bazuje na cnotach kardynalnych: roztropności, sprawiedliwości, umiarkowaniu i męstwie. Pierwsza z nich pozwala na obranie właściwych celów postępowania i środków prowadzących do ich realizacji, zachowanie przezorności w ocenie ich skutków, krytyczne podejście do informacji. Druga domaga się zachowania zobowiązań i działania na rzecz wszystkich obywateli. Trzecia mówi o umiarze w korzystaniu z władzy we wszystkich jej aspektach. Czwarta nakazuje ofiarne stawanie do obrony słusznej sprawy, odważnego głoszenia i obrony zasad moralnych.

Rozdział ósmy pt. „Ład instytucjonalny państwa” przypomina na czym polega – preferowany przez Kościół – system demokratyczny jako zapewniający wszystkim obywatelom udział w decyzjach politycznych, wyborze i kontroli rządów. Wymaga on funkcjonowania porządku prawnego i przyjęcia właściwej koncepcji człowieka: antropologii chrześcijańskiej. Oparty na trzech filarach władzy: prawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, które wzajemnie się równoważą, zapewnia ochronę wolności wszystkich obywateli.

W rozdziale dziewiątym pt. „Mądrościowy wymiar polityki” Pasterze Kościoła wskazują, posługując się przykładem króla Salomona, że istotą politycznego zaangażowania winno być mądre działanie na rzecz społecznej sprawiedliwości oraz kształtowania pokojowego współżycia obywateli. Zalecają, by w tym zakresie oprzeć się na zasadach przedstawionych przez papieża Franciszka:

1. „czas jest ważniejszy niż przestrzeń” – należy działać w długiej perspektywie i przewidywać odległe ich skutki dla pomyślności przyszłych pokoleń,
2. „jedność jest ważniejsza niż konflikt” – „niech w rzeczach koniecznych będzie jedność, w wątpliwych wolność, a we wszystkich miłość”,
3. „rzeczywistość jest ważniejsza od idei” – nie można zastępować prawdziwego człowieka jego ideologiczną karykaturą,
4. „całość jest czymś więcej niż część i czymś więcej niż ich prosta suma” – w globalnej rzeczywistości naród nie powinien ulegać ani jej abstrakcyjnemu uniwersalizmowi ani zamknąć się w swoim partykularyzmie.

Ostatni rozdział listu stanowi wezwanie do modlitwy i zaangażowania. Podkreśla potrzebę budowania autentycznego  życia społeczno-politycznego, opartego na prawdzie, nawróceniu i dialogu. Dlatego niezwykle potrzebni są „budowniczy ładu pokoju”, którzy będą prawdziwymi świadkami Boga.

Biskupi zwracają też uwagę, że Kościół nie może być wykluczany z życia społecznego ani poddawany politycznej instrumentalizacji, a jego nauczanie i misja winny być traktowane integralnie. Zachęcają także do ponownego pochylenia się nad dokumentami społecznymi Kościoła, a duchownych wzywają do dawania świadectwa o nauczaniu społecznym Kościoła.

Pasterze zaapelowali do wszystkich ludzi dobrej woli, by włączyli się w działania na rzecz narodowej zgody i podjęcia dialogu opartego na prawdzie, a wszystkich wiernych do modlitwy w intencji Ojczyzny.

List w sposób obszerny, ale zarazem pełny, podejmuje najważniejsze aspekty polskiego życia publicznego, ukazuje wizję ładu społecznego i politycznego w oparciu o społeczne nauczanie Kościoła, a jednocześnie wytycza drogi do jego osiągnięcia.

Warto, by w naszych środowiskach dokument ten stał się przedmiotem głębokiego namysłu i zainspirował nas do modlitwy i działania.

Romuald Gumienniak

/md