Encyklika Pacem in terris została ogłoszona 11 kwietnia 1963 r. Była ósmym i jednocześnie ostatnim dokumentem po długotrwałej posłudze kapłańskiej i wyjątkowym świadectwie świętego Jana XXIII. Jak podkreślał po latach bp Loris Capovilla – osobisty sekretarz papieża, encyklika była „odzwierciedleniem cielesnych i duchowych cierpień, które przybrały na sile, kiedy papież szykował się do przebycia krótkiego odcinka drogi mającego doprowadzić go do śmierci 3 czerwca tego samego roku”.

Treści zawarte w encyklice wzbudziły ogromne zainteresowanie i zostały uznane za swego rodzaju testament społeczeństwa tak bardzo wtedy rozdartego sprzecznymi interesami oraz nienawiścią.

Gdy po 60 latach pragniemy wrócić do jej przesłania i zastanowić się, w jakim zakresie jest nam pomocna w odczytywaniu współczesnych wyzwań, dostrzegamy, że na pierwszym miejscu pojawia się przykład życia św. Jana XXIII, który wprost mówił:

(...) w tej encyklice znajduje się przede wszystkim przykład, jaki chciałem dać w ciągu mojego życia, idąc za wskazaniem (…) spokojny to więcej niż uczony.

Papież poprzez swoje słowa pozwala nam dostrzec Ojca Kościoła, który nie uważał się za reformatora i specjalistę, lecz Papieża, który umiejętnie rozwiązywał trudne problemy świata. Dostrzegamy człowieka, który pragnął z ogromną miłością towarzyszyć w drodze swym bliźnim, których potrafił słuchać i napominać. Pragnął uwolnić ludzi z uwarunkowań zimnej wojny i doprowadzić do oddania się dobru wspólnemu, aby w ten sposób pokonać brak zaufania i rozwijającą się izolację. Świadomy podziału świata na dwa bloki, proponował współpracę wykraczającą poza ludzi wiary i ideologii.

Od ogłoszenia encykliki minęło 60 lat, w tym okresie wydarzyło się wiele trudności, których nie udało się przezwyciężyć, a zapewne czeka nas jeszcze wiele nowych wyzwań. Dlatego zgodnie z tym, co powiedział Jan Paweł II w 2003 roku, „encyklika Pacem in terris – nieustannie zobowiązuje”.

Jest to zaproszenie do pogłębiania jej treści i poszukiwania motywacji, aby tę treść konkretnie wcielić w życie. Jest to także potrzeba traktowania encykliki jako źródła inspiracji zarówno w życiu osobistym jak i społecznym. Jak podkreślał św. Jan XXIII:

(...) to zaś wymaga, żeby w miejsce zasady, uważanej dziś za najwyższą gwarancję pokoju, wprowadzić zupełnie inną, która głosi, że „prawdziwy i trwały pokój między narodami musi się opierać nie na równowadze sił zbrojnych, ale jedynie na wzajemnym zaufaniu".

Początkowe słowa tekstu wyrażają kategoryczne stwierdzenie, że „pokój na ziemi (...) nie może być budowany i utrwalany inaczej, jak tylko przez wierne zachowywanie porządku ustanowionego przez Boga”. Natomiast każda kolejna część dokumentu pokazuje, jak wszystkie części są ze sobą powiązane. Warto zwrócić uwagę, że gdyby zabrakło jednego elementu, upadłaby cała reszta, odnosząca się do powiązania człowieka z człowiekiem, ludzi z władzami publicznymi, wspólnot politycznych pomiędzy sobą, czy wspólnot politycznych ze społecznością światową.

Św. Jan XXIII, podkreślał, że pokój winien się opierać na poszanowaniu dynamizmu, który był nieustannie ukierunkowany na całościowy rozwój człowieka, tak by pozostałe elementy np. gospodarka, organizacje polityczne, związki międzynarodowe czy wspólne bezpieczeństwo – były wręcz przyporządkowane ostatecznemu celowi i to właśnie z niego czerpały sens i wartość.

/ab