Św. Augustyn był Doktorem Kościoła, teologiem, ale także filozofem. Jego pogląd łączył w sobie platonizm i myśl chrześcijańską. Przez ponad 700 lat, to jego myśl była najbardziej wpływową, dominującą w Kościele katolickim. Miała także wpływ na późniejszych myślicieli, także tych współczesnych.

Św. Augustyn studiował filozofię przede wszystkim w młodości. Wpływał na niego neoplatonizm, ale także sceptycyzm akademicki Cycerona. Po nawróceniu Augustyn skupił się na teologii.

Grób św. Augustyna i kopuła „Ciel d’Oro” – „Złote Niebo” w bazylice San Pietro in Ciel d’Oro w Pawii / Fot. Tango7174 / wikimedia

Uzupełnił myśl Platona dotyczącą świata idei, wiecznego, doskonałego, oddzielonego od rzeczywistości materialnej o Boga. Wszechmogący jest, według niego, jedyną i podstawową ideą istniejącą z własnej mocy. Pozostałe idee, stworzone prze Niego, odbijają Jego podobieństwo. Tymi ideami są stworzenia duchowe, inaczej anioły. Bóg jest Stwórcą także świata materialnego. Owy świat nie powstał wskutek niedoskonałego odbicia świata idei, jak u Platona. Choć stoi w hierarchii niżej niż świat duchowy, to został stworzony przez Boga, jako z natury dobry i doskonały. Świat, a także człowiek, ulegli zepsuciu dopiero po grzechu pierworodnym, choć, jak podkreślał Augustyn, z natury są to dobre twory. Studiując Księgę Rodzaju św. Augustyn doszedł do wniosku, że w pierwszym etapie stworzenia Ojciec uczynił niebo i ziemię zawierające idee, ale nie posiadające jeszcze formy. Dopiero później nadał im widzialną, fizyczną postać.

W tym systemie dusza jest boską ideą, utworzoną na wzór samego Boga. Nieśmiertelna, zjednoczona z ciałem, które przez grzech pierworodny zaciemnia jej poznawcze zdolności, ma jednak dostęp do świata idei. Przede wszystkim idei najważniejszej, niestworzonej – do samego Boga. O ile dusza postrzega ciało i świat materialny, to ciało nie jest zdolne postrzegać duszy.

Według św. Augustyna do kontaktu duszy z Bogiem potrzebny jest Jego akt – iluminacja. Nauka filozofii, teologii, pobożne życie, przybliżają nas do Niego, ale by poznać, zrozumieć, potrzebna jest nam łaska, którą tylko Stworzyciel może nam ofiarować. Nie możemy sobie na ten dar zapracować, to prezent, jaki otrzymujemy od kochającego Ojca, dług miłości. Odpowiedzią na niego może być tylko nasze życie. Te stwierdzenia jasno komunikują, że św. Augustyn odrzucił pogląd, iż poznanie, tylko i wyłącznie, rozumowe, może doprowadzić do prawdy.

Etyczne postępowanie polega na ocenianiu wartości bytów, względem ich porządku i wynikającym z tego postępowaniu.

Ponieważ wszystko co stworzył Bóg jest dobre, począwszy od stworzeń rozumnych aż do najniższego ciała fizycznego – w tych rzeczach dusza rozumna postępuje dobrze, jeśli zachowuje porządek i rozróżniając, wybierając, ważąc poddaje mniejsze większym, cielesne duchowym, niższe wyższym, doczesne wiecznym. Nie powinna kierować się ku gorszemu, poprzez lekceważenie sobie rzeczy wyższych i pożądaniu niższych (ponieważ wtedy staje się gorsza), lecz raczej utrzymywana w porządku przez miłość, siebie i ciało swoje niech kieruje ku lepszemu." – pisał w jednym ze swoich listów św. Augustyn.

Dostrzegał działanie prawa natury, liczb, proporcji, które pochodziły samego Stwórcy.

Kluczowymi pojęciami w jego systemie etycznym były miłość i wola. Pierwsza ma poruszać drugą, by prowadziła człowieka do stanu doskonałości. Dzięki miłości wola ciąży ku pokojowi, ku celowi, którym jest sam Bóg.

Znane jest twierdzenie św. Augustyna dotycząca zła. Uważał on, że nie istnieje ono samo w sobie, a jest jedynie jakością negatywną, zaprzeczeniem, brakiem dobra. Znaczy to, że Bóg zła nie stworzył. Natomiast byty materialne i niematerialne mogą stać się złe, wybrakowane.

Złem jest złe używanie dobra.

Św. Augustyn dokonał syntezy myśli platońskiej z chrześcijaństwem. Wypracował własne pojęcia i system filozoficzny. Inspirował Tomasza z Akwinu, Bertranda Russella i Martina Heideggera. Na szczycie swojej hierarchii bytów stawiał ideę, która jako jedyna istniała z własnej mocy. To do niego należą słowa:

Gdzie Bóg jest na pierwszym miejscu, tam wszystko jest na swoim miejscu.

/wj