Dziś już trudno dociec, kto nazwał go „największym po Dantem poetą chrześcijańskim”. 69 lat temu 23 lutego 1955 r. zmarł Paul Claudel – francuski poeta, dramaturg, dyplomata i myśliciel. Urodził się 6 sierpnia 1868 roku w Villeneuve-sur-Fère we Francji. Jego życie i twórczość stanowią nadal istotny element francuskiej kultury i literatury przełomu XIX i XX wieku.

Claudel został wychowany w głęboko religijnej rodzinie, od najmłodszych lat był zafascynowany duchowością i sztuką. Jego związki z chrześcijaństwem odegrały kluczową rolę w kształtowaniu jego osobowości i twórczości. Studiował literaturę i filozofię, co wywarło wpływ na rozwinięcie się jego zainteresowań intelektualnych. Początkowo tworzył pod wpływem Rimbauda i symbolistów, jednak po wielu życiowych zawirowaniach zwrócił się ku katolicyzmowi i na pierwsze miejsce wysunął problematykę religijną w swojej twórczości.

Jako poeta Claudel zyskał uznanie przede wszystkim za sprawą swojego epickiego poematu "Hymn na Wniebowstąpienie Pańskie" (1906), w którym wyraził głęboką wiarę oraz podziw dla transcendencji. Jego poezja cechuje się silnym nawiązaniem do symbolizmu i ekspresjonizmu, łącząc elementy mistyki z doskonałą formą poetycką.

Jednak to jako dramaturg Claudel zdobył największą sławę. Jego sztuki, takie jak "Coelina, czyli dzień narodzin Chrystusa" (1904) czy "Król Edyp" (1922), odznaczają się głęboką refleksją nad kondycją ludzką, moralnością i duchową przemianą.

W swoim życiu przeszedł drogę od sumiennego wychowania katolickiego, przez bunt i kryzys wiary, aż po płomienne nawrócenie i odzyskanie wiary w Boga.

W życiu jego ważną rolę odegrała także służba dyplomatyczna. W 1890 roku rozpoczął karierę dyplomatyczną i zakończył ją dopiero w chwili przejścia na emeryturę. Wiele lat swojego życia spędził zatem poza granicami Francji, którą reprezentował najpierw jako konsul w Stanach Zjednoczonych, Austrii, Niemczech, Czechosłowacji i we Włoszech a potem jako ambasador w Rio de Janeiro, Kopenhadze, Tokio, Waszyngtonie i Brukseli.

Jednym z kluczowych momentów w jego karierze dyplomatycznej było pełnienie funkcji ambasadora Francji w Chinach. Claudel sprawował tę funkcję w latach 1906–1909. W czasie, gdy wiele krajów europejskich angażowało się w stosunki z Chinami, Claudel pełnił rolę ważnego mediatora i reprezentanta francuskiego rządu. Jego misja dyplomatyczna odbywała się w okresie, gdy Chiny były miejscem wielu zmian politycznych i społecznych, a relacje międzynarodowe ulegały dynamicznym przekształceniom. Kolejnym istotnym momentem w karierze dyplomatycznej Paula Claudela było mianowanie go ambasadorem Francji w Stanach Zjednoczonych. Claudel pełnił tę funkcję w latach 1927–1933. Jego pobyt w USA przypadł na okres Wielkiego Kryzysu, co sprawiło, że jego rola jako ambasadora była szczególnie ważna. W trudnym czasie dla światowej gospodarki, Claudel musiał zarządzać relacjami między Francją a Stanami Zjednoczonymi, starając się jednocześnie utrzymać dobre stosunki dyplomatyczne w warunkach globalnych napięć.

Claudel był ceniony za swoje umiejętności dyplomatyczne, elokwencję oraz zdolność do nawiązywania kontaktów międzyludzkich. Jego doświadczenia z dyplomacji stanowiły również inspirację dla niektórych jego dzieł literackich, w których poruszał tematy związane z polityką międzynarodową i relacjami międzykulturowymi.

Pisarz uchodził także za osobę sprzyjającą Polsce. Wspomina męczennika Andrzeja Bobolę, innym razem z triumfem w „Dzienniku” pisze o odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r. Ważne miejsce w jego duchowym świadectwie pełniła także Matka Boska Częstochowska.

Jego działalność dyplomatyczna, ważna i znacząca, nie stanęła mu na przeszkodzie w rozległej twórczości pisarskiej. Twórczość literacka obejmuje aż 50 tomów. Są to utwory pisane prozą, poezje i dramaty. Claudel zasłynął głównie jako poeta i dramaturg. Posiadał niezwykłą umiejętność „jednania” poezji z teatrem.

Choć był wielokrotnie nominowany do Nagrody Nobla, nigdy jej nie otrzymał. Źle znosił porażki, a dowodem na to jest jego pełna złośliwości reakcja, gdy Nobla otrzymał jego były przyjaciel Andre Gide.

Szczególną role w jego twórczości zajmuje wspomniany wyżej „Dziennik”. Wielokrotnie w „Dzienniku” Claudela odnajdujemy obecność Pisma Świętego. Często pojawiają się cytaty biblijne – z Pieśni nad Pieśniami, Księgi Hioba, Księgi Rut, Apokalipsy. Claudel komentuje całe fragmenty Ewangelii oraz obrazy starotestamentowe. O samej Biblii wypowie pamiętne słowa: „Pismo Święte jest wspaniałą budowlą, którą należy nie tylko czcić, ale w której należy mieszkać”. On właśnie tak czynił aż do śmierci. Biblia była dla niego źródłem światła i natchnienia, a egzegeza Biblii stała się osobnym działem twórczości Claudela.

W „Dzienniku” wiele miejsca Claudel poświęca także swoim koligacjom, znajomościom. Żywo charakteryzuje członków rodziny, znajomych i przyjaciół takich jak Jean-Luise Barrault, Francois Mauriac czy Daniel Rops. Claudel z „Dziennika” to człowiek pełen prostoty, dowcipny, nie zawsze sympatyczny, obdarzony świetnym poczuciem groteski, obcy wszelkiej pozie. Sumienny urzędnik, dobry gospodarz, uczciwy finansista, czuły ojciec rodziny. Ale książka to przede wszystkim diariusz poety – człowieka, który w każdym momencie przeżywał świat ma nowo, odkrywał jego tajemnice.

Jednym z najbardziej przejmujących wątków „Dziennika” jest doświadczenie osobistego dramatu jego starszej siostry Kamili. Ta utalentowana rzeźbiarka stała się ofiarą niefortunnego romansu z Auguste Rodin’em, co w konsekwencji spowodowało jej załamanie psychiczne i długotrwały pobyt w szpitalu psychiatrycznym. Ten watek jest do dziś sprawą obciążającą francuskiego poetę, którego coraz częściej przedstawia się jako człowieka pozbawionego empatii i wrażliwości wobec cierpiącej siostry. Tak przedstawia to wydarzenie również głośny francuski film fabularny z 2013 r. z Juliette Binoche w roli głównej pt. „Camille Claudel, 1915”. Nie wdając się w ocenę postawy Paul Claudela w tamtej konkretnej sytuacji, nadmienić należy jednak, że nie pomaga w sprawiedliwej ocenie fakt agresywnych opinii i krytyki wobec poety ze strony laickich ortodoksów za jego konsekwentną identyfikację z katolicyzmem. Ze względu na związki z chrześcijaństwem nie może liczyć na wyrozumiałość we współczesnej Francji.

Tym niemniej jego znaczenie jako osobowości i twórcy, który odcisnął trwały ślad w ramach dziedzictwa francuskiej i europejskiej kultury jest niepodważalny. Przyznają to nawet krytycy wstrzemięźliwi i niezbyt życzliwi jego życiowej postawie i świadectwu żywej wiary – dostrzegając odwagę i literacki ponadczasowy kunszt Paula Claudela.

/mdk