Instytut Wydawniczy PAX wprowadzał w obieg księgarski pozycje niezwykle wartościowe dla polskiej kultury.

Działo się tak mimo wszystkich uwikłań, w jakie PAX popadł w odniesieniu do władz komunistycznych. Z jednej strony mówimy tutaj o pozycjach historycznych, z drugiej o literaturze pięknej, silnie związanej z duchem katolicyzmu. Niezwykle ważne w tym kontekście były książki dotyczące Polskiego Państwa Podziemnego oraz bohaterów Armii Krajowej, tak mocno spychanych w niepamięć przez historio-grafię PRL-owską. Do takich pozycji zaliczyć należy „Cichociemnych” Jędrzeja Tucholskiego czy też „Powstanie Warszawskie” Adama Borkiewicza. Były to dzieła pokazujące w sposób bardzo pogłębiony tematykę polskiego podziemia niepodległościowego. Pozycja Tucholskiego to potężne kompendium wiedzy na temat cichociemnych oparte na archiwach polskich i londyńskich. Książka Borkiewicza z kolei poświęcona była działaniom militarnym podczas powstania warszawskiego. Niezwykle ważnym w tym pejzażu wydawnictwem jest „Polska walcząca” Jerzego Śląskiego, stanowiąca potężne kompendium wiedzy o polskim państwie podziemnym w czasach okupacji hitlerowskiej.

Na specjalne wyróżnienie zasługują tutaj książki Władysława Konopczyńskiego, jednego z najwybitniejszych historyków polskich XX wieku. To właśnie Instytut Wydawniczy PAX pokusił się o wydanie „Dziejów Polski nowożytnej”, fundamentalnego dzieła tego wielkiego historyka, który reprezentował wszak zupełnie odmienne niż komuniści poglądy polityczne. Można śmiało powiedzieć, że książka Konopczyńskiego do dziś nie straciła na swej świeżości i stanowi podstawowy podręcznik akademicki oraz niezwykle ważna syntezę dziejów epoki staropolskiej.

W dorobku Instytutu Wydawniczego PAX są również pozycje ściśle religijne. Do takich zaliczyć możemy z pewnością „O naśladowaniu Chrystusa” Tomasza à Kempis, wydawnictwa potężnie kształtującego postawy nie tylko osób duchownych, ale i świeckich. Na poziomie literatury pięknej bardzo ważną serią są książki Zofii Kossak-Szczuckiej. Ta katolicka pisarka nie doczekałaby się tak wielkiej popularyzacji swojej twórczości, gdyby nie Instytut Wydawniczy PAX. Pozycje Kossak-Szczuckiej, można po-wiedzieć, to klasyka polskiej literatury katolickiej. Oczywiście dzięki wydawnictwu PAX na rynku pojawili się tez inni autorzy katoliccy, jak np. Jan Dobraczyński.

„Historia filozofii” Fredericka Coplestona to przez lata niezastąpiony podręcznik nie tylko dla studentów filozofii, ale również dla wszystkich czytelników zainteresowanych tą tematyką. Jest to przykład publikacji z dziedziny wiedzy stanowiącej fundament refleksji teologiczno-filozoficznej. Na rynku wydawniczym pojawiły się również pozycje z dziedziny pamiętnikarskiej, bardzo ubogacającej nasze rozumienie przeszłości. Perełką w tej dziedzinie są niewątpliwie „Pamiętniki” św. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego, duszpasterza czasów rozbiorów, który z ogromną teologiczną przenikliwością patrzył na dzieje Polski w XIX wieku.

Podsumowując, musimy stwierdzić, że Instytut Wydawniczy PAX spełnił niezwykle ważną rolę a polskim rynku wydawniczym. Przysłużył się też niewątpliwie do popularyzacji wielu autorów, którzy byli celowo pomijani przez inne wydawnictwa, uznające, że treści o podłożu katolickim są niezasługujące na wyeksponowanie. O znaczeniu tej działalności niech świadczy fakt, że większość wydanych niegdyś pozycji do dziś nie straciła na aktualności.

Prof. Mieczysław Ryba

/md