Biblia nigdy nie przestaje zachwycać każdego, kto sięga po nią z wiarą. Tak różnorodne narracje, opowieści pochodzące z odległych epok, mówią coś ważnego także i o nas, dzisiejszych czytelnikach.

Wśród wielu ksiąg Starego i Nowego Testamentu tegoroczna edycja Ogólnopolskiego Konkursu Wiedzy Biblijnej zwraca uwagę na trzy wyjątkowe teksty: Księgę Estery, Księgę Mądrości oraz Ewangelię według świętego Mateusza. Choć pochodzą z różnych epok i odmiennych tradycji literackich, łączy je motyw zaufania Bożej Opatrzności, wierności Przymierzu oraz odkrywania piękna i sensu w podążaniu drogami wskazywanymi przez Boga. Księga Estery zabiera nas na królewski dwór w Suzie, gdzie w pozornie świeckich intrygach odzywa się głos Bożej troski o losy narodu. Księga Mądrości, dzieło hellenistycznego judaizmu, rozwija teologię mądrości jako siły prowadzącej człowieka ku prawdzie i wieczności, stawiając naprzeciw siebie prawdziwe i fałszywe drogi życia. Wreszcie Ewangelia Mateusza, skierowana do wspólnoty żydowskiej, ukazuje w Jezusie wypełnienie proroctw i wprowadza nas w istotę tego, czym jest Królestwo Boże, poprzez opowiadanie o życiu Jezusa, jego mowy, przypowieści, znaki i cuda.

Księga Estery

Księga Estery, umieszczona w kanonie biblijnym jako jedna z ksiąg historycznych Starego Testamentu, wyróżnia się nie tylko barwną fabułą, ale też głębokim przesłaniem dotyczącym tożsamości, wierności i działania Boga w dziejach narodu wybranego. Co ciekawe, choć w całym tekście ani razu nie pada imię Jahwe, Jego obecność przenika całą opowieść – Boża Opatrzność towarzyszy bohaterom i prowadzi ich krok po kroku.

Już pierwsze wersety księgi wprowadzają nas nie tylko w atmosferę potęgi króla, ale także niezwykłego przepychu jego dworu i kaprysów władcy. Dowiadujemy się, że już w trzecim roku panowania zorganizował on w swoim pałacu dwa wystawne przyjęcia: pierwsze, dla dworu i dostojników – trwające pół roku – by pokazać bogactwo, majestat i chwałę królestwa; drugie – dla całego ludu – trwające siedem dni. Bogactwo i przepych widać nawet w opisie dekoracji pałacu. Sala biesiadna przystrojona była białymi tkaninami i purpurą zawieszoną na srebrnych kółkach przy marmurowych kolumnach; sofy, zrobione ze złota i srebra, ustawione były na posadzce ze szmaragdów, marmuru i masy perłowej. Także jego żona, królowa Waszti, wydała oddzielną ucztę dla dam dworu. Jednak, gdy król Aswerus zażądał, by wystąpiła ona przed zgromadzonymi i zaprezentowała gościom swoje piękno, odmówiła wykonania królewskiego rozkazu. Uznano to za zniewagę wobec władzy i zły przykład dla żon w całym królestwie, więc, według rady doradców, Waszti została pozbawiona tytułu i wygnana, a na jej miejsce miała wejść bardziej posłuszna następczyni. W takich okolicznościach pojawia się w opowiadaniu główna bohaterka, tytułowa Estera. Spośród wielu pięknych dziewic zgromadzonych na dworze Aswerusa król wybrał właśnie Esterę, żydowską sierotę wychowywaną przez Mardocheusza, który był jej wujem. Gdy stanęła przed królem, ten włożył na jej głowę koronę i uczynił ją nową królową zamiast Waszti.

Kluczowym momentem całej opowieści jest wyrafinowana intryga Hamana, królewskiego dowódcy, który chcąc rozszerzyć swoje wpływy i zadbać o królestwo, zamierza wprowadzić w życie plan zagłady wszystkich Żydów.

Mardocheusz, usłyszawszy o planowanym dekrecie zagłady Żydów, głośno lamentował pod Bramą Królewską. W tym czasie cały lud żydowski pościł, a przebywająca w pałacu królowa Estera, dowiedziawszy się o poruszającym geście swojego wuja, również odprawiła trzydniowy post. Następnie, pomimo ryzyka śmierci, postanowiła pójść do króla i prosić o miłosierdzie dla swojego narodu. Wspólnie z ludem modliła się do Boga, prosząc o ratunek oraz odwagę, by móc wykonać to, co słuszne.

Estera nie przychodzi do króla sama ze swą odwagą, ona niesie w sercu bardzo konkretną intencję całej swojej wspólnoty. Estera ma poczucie odpowiedzialności, wie, że los Izraela spoczywa na jej barkach. Rozumie, że to, iż znalazła się w sercu królestwa, w pałacu króla, nie jest przypadkiem. Jest właściwą sposobnością do niesienia pomocy swojemu narodowi.

Król, wzruszony ryzykiem podjętym przez królową oraz jej miłością do swojego narodu, osobiście odwraca dekret wydany przez Hamana, a samego dowódcę każde powiesić na szubienicy.

Radość ze zwycięstwa dzielnej Estery i szlachetnego Mardocheusza znajduje swój wyraz w ustanowieniu święta Purim. Każdego roku, czternastego i piętnastego dnia miesiąca Adar, żydowska wspólnota zostaje zaproszona, by świętować odwrócenie losu, na pamiątkę dnia, który miał przynieść żałobę, a został przemieniony w radosne święto życia. Historia Estery, opowiedziana w jej księdze, przekazywana jest w Izraelu z pokolenia na pokolenie jako dowód, że nawet najgłębszy smutek może obrócić się w radość, gdy serca wierzących gotowe są do poświęcenia i modlitwy. Co ważne także dla nas, współczesnych czytelników, Księga Estery uczy, że prawdziwie wielkie czyny rodzą się nie z hałasu i widowiskowych gestów, ale z odwagi, odpowiedzialności i wrażliwości na Boże prowadzenie. Te subtelne znaki, które zdają się czasem umykać naszym oczom, w istocie kierują historią ku nadziei i odkupieniu.

Księga Mądrości

Po opowieści o Esterze i odwróceniu losu narodu żydowskiego warto spojrzeć na inną część biblijnego kanonu – na Księgę Mądrości. Tam, zamiast dworskich intryg i poświęcenia królowej, spotykamy filozoficzną refleksję nad samą istotą mądrości, jej źródłami i znaczeniem, zarówno w życiu jednostki, jak i wspólnoty.

Księga Mądrości powstała w środowisku żydowskiej diaspory aleksandryjskiej pod koniec I wieku przed Chrystusem. Jako jedna z najmłodszych ksiąg Starego Testamentu stanowi więc literacki i teologiczny pomost między Starym a Nowym Przymierzem. Anonimowy autor, poruszając się w kręgu kultury, tradycji i filozofii greckiej, przedstawia mądrość niemal jako osobową współtowarzyszkę Boga w dziele stworzenia i zbawienia. Wyraźnie zestawia on ze sobą dwa odmienne sposoby przeżywania życia: życie bezbożnych, które prowadzi ku zgubie, oraz życie sprawiedliwych, otwarte na Bożą Opatrzność i życie zgodne z przykazaniami. Bezbożni to ci, którzy wybierają ziemskie przyjemności, lekceważą sumienie i zaślepieni są krótkotrwałymi korzyściami. Żyją przekonani, że liczy się tylko to, co tu i teraz. A, jak mówi autor, „Bóg uczynił człowieka nieśmiertelnym – stworzył go dokładnie na swój obraz, a śmierć wdarła się na świat przez zazdrość diabła i doświadczą jej ci, którzy stoją po jego stronie” (Mdr 2, 23-24).

Taką postawę przyjmują ludzie sprawiedliwi. Choć często doświadczeni są cierpieniem, zachowują jednak nadzieję i ufność w obietnicę Zbawienia. Swoje życie traktują jako pielgrzymkę w drodze ku nieśmiertelności. Ich życie wypełnia Boża Mądrość, która rozjaśnia mroki serca i prowadzi ku prawdziwej wolności oraz wiecznej radości.

Autor zachęca, by wybrać Mądrość i postawić ją na pierwszym miejscu, by wynieść ją ponad wszelkie inne dobra. Warte zwrócenia szczególnej uwagi są rozdziały poświęcone praojcom (Mdr 10-11) w których autor ukazuje Mądrość niemal jako przewodniczkę biblijnych bohaterów, nazwanych tutaj jednym imieniem – Sprawiedliwymi. Opowieść o biblijnych Patriarchach jest zaproszeniem dla czytelnika, by pójść w ich ślady, trzymając się wierności Bogu nawet w obliczu prześladowań, opuszczenia czy śmierci.

Ewangelia według św. Mateusza

Księga Mądrości, splatając w sobie refleksję hellenistyczną z tradycyjnym żydowskim monoteizmem i zapowiedzią zmartwychwstania, tworzy literacki i teologiczny most łączący Stary i Nowy Testament. Podobną funkcję ma Ewangelia św. Mateusza, pierwsza z ksiąg Nowego Testamentu. Pełni ona funkcję swoistego pomostu między żydowskim dziedzictwem Prawa i Proroków a uniwersalnym przesłaniem Jezusa jako Mesjasza wszystkich narodów. Ewangelia Mateusza, pełna hebrajskich aluzji, nawiązań do przepisów Prawa Mojżeszowego oraz cytatów z Pięcioksięgu, uczy, że mądrość Boża osiąga szczyt w osobie Jezusa.

Ewangelia św. Mateusza powstała prawdopodobnie w latach 80.-90. po Chrystusie. Autor, sam będąc celnikiem, doświadczył przemiany pod wpływem bardzo osobistego spotkania z Jezusem. Mateusz chce pokazać Jezusa jako Nowego Mojżesza, bardzo mocno związanego z mesjańskimi zapowiedziami Proroków. Już na samym początku Ewangelii autor kładzie akcent na genealogiczne związki Jezusa z Abrahamem i Dawidem.

Ten prolog jest nie tylko rodowodem; pośród kilkudziesięciu imion przodków Mateusz umieszcza motyw wypełnienia się obietnic Starego Testamentu i pokazuje, że dzieło zbawienia dokonuje się w ramach historii, w której żyjemy.

Podobnie jak Mojżesz na górze Synaj, tak Jezus, także na górze, przekazuje niejako Nowy Dekalog, będący kodeksem życia chrześcijańskiego. Cytuje On przykazania Mojżesza, nadając im głębszy sens.

W czasie tego Kazania na Górze Jezus wypowiada także słowa błogosławieństw, a więc wskazań drogi prowadzącej do prawdziwego szczęścia. Paradoksalnie zaczynają się one od ubóstwa ducha i smutku, a kończą przez prześladowania dla sprawiedliwości: „Szczęśliwi ubodzy w duchu, ponieważ do nich należy królestwo niebieskie. Szczęśliwi, którzy cierpią udrękę, ponieważ będą pocieszeni. Szczęśliwi łagodni, ponieważ oni posiądą ziemię. Szczęśliwi, którzy są głodni i spragnieni sprawiedliwości, ponieważ oni będą nasyceni” (Mt 5, 3-6).

Jako Nowy Prawodawca Jezus odsłania inną, niż uznawana powszechnie, hierarchię wartości. Nie bogactwo czy władza, lecz ufność w Boże miłosierdzie i poszukiwanie sprawiedliwości stanowią drogę do Królestwa. Jezus nie przekreśla dotychczasowego Prawa: „Nie sądźcie, że przyszedłem znieść Prawo albo Proroków. Przyszedłem nie po to, aby je znieść, ale wypełnić” (Mt 5, 17).

Po Kazaniu na Górze następują mowy misyjne (Mt 10), w których Jezus przygotowuje uczniów do głoszenia Ewangelii i przekazuje instrukcje: „Nie chodźcie do pogan i omijajcie miasta samarytańskie. Idźcie natomiast do zagubionych owiec z narodu izraelskiego. Idźcie i głoście: Nadchodzi już królestwo niebieskie” (Mt 10, 5-7). W tej części Ewangelii Jezus zapowiada też prześladowanie uczniów, niezrozumienie dla ich nauki, a nawet męczeństwo i śmierć. Jednocześnie zapewnia i pociesza uczniów, że to On ich posyła, a takie doświadczenia są wpisane w drogę zaufania i podążania za Nim.

W sercu Ewangelii Mateusza znajdziemy Jezusa objawiającego prawdę o Królestwie Niebieskim za pośrednictwem przypowieści. Jezus pokazuje w nich, że Królestwo Boże kiełkuje powoli, często w ukryciu, i wymaga od nas cierpliwego rozpoznawania prawdy oraz zaangażowania serca.

W dalszej części Ewangelii Mateusza zobaczyć można, jak Jezus stopniowo przekłada wcześniej wyjaśnione zasady Królestwa na codzienną praktykę życia wspólnoty, którą zakłada. Jezus uczy, że prawdziwa wielkość rodzi się w uniżeniu i wzajemnej trosce o siebie. Uczy Apostołów i tych, którzy idą za Nim, jak głosić Ewangelię, jak na co dzień kierować się jej wskazaniami, jak napominać brata i chronić jedność Kościoła. W dialogach Jezusa z faryzeuszami i uczonymi w Piśmie odkrywamy, że Jego nauka nie jest zbiorem sztywnych zakazów, lecz zaproszeniem do życia w autentycznej wolności od lęku, fałszu i nadmiernego skupiania się na przepisach i prawie. Jezus ostrzega, że to może krępować serce. Gdy przywołuje obrazy pana domu czuwającego nocą czy sług pomnażających otrzymane talenty, ostrzega przed biernością. W całej narracji Ewangelii widać bardzo, jak Jezus pragnie budować pośród uczniów właściwe rozumienie Królestwa Bożego.

Łącząc te trzy księgi w jedną narrację, możemy dostrzec ważny motyw przewodni. Mądrość, dana przez Boga, uzdalnia człowieka do odważnych wyborów i dzięki temu jest w stanie przemieniać rzeczywistość. Historia Estery uczy, jak stawać w obronie słabszych, ryzykując nawet własne życie; Księga Mądrości pokazuje, że taka postawa to mądrość, prowadząca do wiecznego szczęścia. Ewangelia według Mateusza objawia tę mądrość. To osoba Jezusa, który w mowie i czynach ukazuje pełnię Bożych zamiarów.

ks. Maciej Jaszczołt

Tekst pochodzi z kwartalnika "Civitas Christiana" nr 4/2025 

/ab