Trzeci i ostatni dzień tegorocznego IX Festiwalu Katolickiej Nauki Społecznej upłynął na debacie wokół Raportu Fundacji Obserwatorium Społeczne nt. badań postaw religijno-społecznych w Archidiecezji Wrocławskiej i dyskusji nad jego wnioskami.

Debata odbyła się w siedzibie Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” na ul. Wspólnej. Uczestniczyli w niej ks. dr hab. Rafał Kowalski, profesor Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu, prezes Zarządu Fundacji Obserwatorium Społeczne; prof. Wojciech Świątkiewicz z Uniwersytetu Śląskiego, współautor raportu oraz Piotr Sutowicz, dyrektor Instytutu Katolickiej Nauki Społecznej Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana”. Debatę prowadził Wojciech Iwanowski, sekretarz Fundacji Obserwatorium Społeczne.

Zebranych przywitał Mateusz Zbróg, prezes Zarządu Stowarzyszenia „Civitas Christiana”, podkreślając, że badania przeprowadzone w archidiecezji wrocławskiej są unikalne w skali Polski, ponieważ w takiej samej formule zostały przeprowadzone w odstępie dziesięciu lat (2011 i 2022), dając realny obraz zmian w religijności następujących na tym terenie.

Wprowadzenia do raportu dokonał ks. prof. Rafał Kowalski. Zjawisko, które obserwujemy od lat w Kościele określił jako ukrytą sekularyzację, która swoimi korzeniami sięga w przeszłość i jest zjawiskiem postępującym. Z raportu Obserwatorium Społecznego wynika, że lawinowo rośnie grupa osób, dla których życie religijne nie ma żadnego znaczenia. Ks. Kowalski podkreślił, że jest to zjawisko światowe, następnie przytoczył niektóre dane dla archidiecezji wrocławskiej. Wśród respondentów deklarujących się, jako wierzący zmniejszyła się liczba osób głęboko wierzących, spadła wiara w podstawowe prawdy wiary (m.in. w Trójcę Świętą, Zmartwychwstanie Jezusa, piekło), wzrosła liczba osób, które nie przystępują do sakramentu spowiedzi, znacznie spadła ilość osób przyjmujących księdza po kolędzie, a nawet tych, które idą ze święconką do kościoła – wydaje się, że jest to trend, wskazujący na utratę jakiejkolwiek łączności z Kościołem.

W debacie pierwszy wypowiedział się prof. Wojciech Świątkiewicz. Zaznaczył różnicę między sekularyzacją (wycofywaniem się religii z przestrzeni życia publicznego) a laicyzacją (uwolnieniem myślenia ludzi od jakichkolwiek przesłanek religijnych, przywiązania do wiary).

Piotr Sutowicz, zwrócił uwagę na to, że pandemia covid-19 ujawniła nagość króla, bo w trakcie jej trwania świątynie zostały zamknięte, a wierni zachęcani do mszy przeżywanych duchowo przez internet i do święcenia pokarmów w domu, co poskutkowało tym, że nie wrócili już do kościołów. Zwrócił też uwagę na inny, pozytywny aspekt, a mianowicie aktywność polityczną Kościoła w kontekście aborcji podczas ostatnich wyborów prezydenckich w Polsce, co prawdopodobnie przełożyło się na to, że wśród czterech kandydatów, którzy uzyskali najlepszy wynik wyborczy, znalazło się trzech deklarującycyh się jako zdecydowani przeciwnicy aborcji. Podkreślił też, że w ostatnim czasie obeserwujemy wzrost ilości powołań oraz liczby studentów teologii.

– Wyniki badań mnie nie zaskoczyły, można się było ich spodziewać – powiedział ks. prof. Kowalski – pozwalają nam one przestać się oszukiwać, co do tego, że ludzie wrócą do kościoła. Zaznaczył, że minęły od nich 3 lata i nie nastąpiła żadna zmiana w praktyce Kościoła, ani nie wywiązała się szersza dyskusja wokół tematu: – To mnie zaskoczyło. Wybieramy opcję najgorszą, bo nie można robić nic.

Prof. Świątkiewicz wyraził swoje zdziwienie tym, że wskaźniki dotyczące praktyk religijnych przed i po covidzie są w zasadzie takie same, a sytuacja zamykania kościoła i odsyłania wiernych do internetu nie zmieniła wiele w tej kwestii. Zaznaczył, że covid jest traktowany jako wytłumaczenie dla obecnej tendencji, ale wskaźniki religijności spadały już przed nim. Warte zbadania jest natomiast znacznie internetu dla przemian religijności, bo niewiele wiadomo o praktykach religijnych, które przeszły do sieci. Z badań austriackich wynika, że w tamtym kraju podwójnie wzrosła ilość osób uczestniczących w aktywnościach religijnych właśnie w internecie.

W dalszej części debaty uczestnicy zastanawiali się m.in. nad tym, czy czarne marsze były wyrazem antyklerykalizmu polskiego społeczeństwa i czy uderzyły w Kościół, jako uczestnika życia politycznego. Rozmawiano o nasileniu się zachowań antyklerykalnych (Polska jest tu w światowej czołówce), gettoizacji Kościoła oraz wzroście poczucia zagrożenia wśród duchowieństwa.

W podsumowaniu dyskusji prof. Świątkiewicz zaznaczył, że spory doktrynalne, toczące się obecnie w Kościele i brak jednoznacznego stanowiska w różnych kluczowych aspektach, mają przełożenie na postawy religijne wiernych. Zwrócił uwagę, że Kościół powinien zadać sobie pytanie gdzie są ludzie i tam ich poszukać, a dziś są w internecie. Ks. prof. Kowalski wyraźnie podkreślił pierwszeństwo indykatywu zbawczego przed moralnym. Dodał, że potrzeba nowych pomysłów i inicjatyw, odpowiadających aktualnym czasom i ich wyzwaniom, oraz odwagi go ich wdrażania, a o tą w Kościele trudno. Spotkanie zakończyła żywa dyskusja z uczestnikami.

/mdk