Od „Pożogi” do „Otchłani” – Zofia Kossak wobec XX-wiecznych totalitaryzmów.

17 września we wrocławskim Oddziale „Civitas Christiana” odbyło się spotkanie z profesorem Markiem Białokurem z Uniwersytetu Opolskiego, który wygłosił wykład poświęcony odniesieniom Zofii Kossak do dwóch odsłon zagłady w I połowie XX wieku. Tytuł prelekcji nakreślał zakres tematyczny referatu. W pierwszej części wykładu, gość przedstawił tło historyczne „Pożogi”, pierwszej publikacji autorki, gdzie w swą autobiograficzną opowieść wpisała losy historii polskich kresów wschodnich w okresie końca I wojny światowej oraz lat bezpośrednio po niej następujących, czasu zamętu politycznego i konfliktu związanego tak z rewolucją październikową jak i napięć narodowościowych. Zofia Kossak widziała i opisała zagładę polskiej kultury i żyjących tam ludzi. Wydarzenia opisane w książce miały miejsce na ziemiach, które już nigdy do ojczyzny nie powróciły, a Polacy w ciągu XX-lecia międzywojennego szybko o tej części swego dziedzictwa zapominali, co dla pisarki było rzeczą smutną.

Napięcia, które pisarka widziała i opisała wywarły na niej kolosalne wrażenie. Według prelegenta zdawała sobie sprawę z tego, że mogą one być preludium do czegoś znacznie gorszego. Swe przeczucia traktowała na tyle poważnie, że 17 września 1939 roku uciekła ze wschodu na zachód, wybierając okupację niemiecką, która niestety zawarzyła znakomicie na jej dalszych losach.

Lata wojenne były dla Zofii Kossak okresem działalności konspiracyjnej, powstania słynnego Dekalogu Polaka, gdzie w słowach niezwykle mocnych odzwierciedliła swe przekonania odnoszące się do polskości i walki o godność człowieka, która omal nie skończyła się dla niej śmiercią.  Tu umiejscowiony jest okres czasu, w którym zstąpiła do „Otchłani” a więc obozu w Auschwitz, skąd pochodzi jej drugie autobiograficzne spojrzenie na ludobójstwo. Prof. Białokur osadził swą refleksję nie tylko na samej książce lecz skonfrontował ją z tym co o obozie wiemy. Wskazał również na rolę jaką to świadectwo odgrywało, odgrywa i winno odgrywać w naszej refleksji nad niemieckim totalitaryzmem. Wspomniał również o swym doświadczeniu pracy ze studentami właśnie w obszarze tematyki obozowej.

Piotr Sutowicz

/mak