W tzw. Symbolu Apostolskim chrześcijanie wyznają wiarę w Jezusa Chrystusa, który po swojej śmierci a przed zmartwychwstaniem „zstąpił do piekieł”.

Ten mało zrozumiały artykuł wiary nie jest szczegółowo eksploatowany w Nowym Testamencie, a najwyraźniejsze do niego nawiązanie znajduje się w 1P 3,18-20: „Bo i Chrystus raz za grzechy cierpiał – sprawiedliwy za niesprawiedliwych – aby was przyprowadzić do Boga. Jego ciało wprawdzie zabito, ale mocą Ducha został przywrócony do życia. Jego mocą poszedł również, aby ogłosić naukę uwięzionym duchom, które niegdyś, za dni Noego, nie okazały posłuszeństwa”. O czym dokładnie poucza ten artykuł wiary?

Czym są piekła?

W pierwszej kolejności należy mieć świadomość tego, że „piekła” (liczba mnoga) nie są tym samym co „piekło” (liczba pojedyncza). Przez piekło rozumie się najczęściej miejsce przebywania demonów i ludzi potępionych, podczas gdy piekła wskazują na miejsce przebywania ludzi sprawiedliwych zmarłych przed przyjściem Chrystusa, którzy wskutek zaciągniętego przez pierwszych rodziców grzechu byli więźniami diabła i nie mogli oglądać oblicza Bożego. W tym sensie piekła jawią się jako odpowiednik tradycyjnej koncepcji tzw. otchłani ojców, do której zstąpił Jezus przed zmartwychwstaniem.

Zejście Chrystusa do piekieł

W kanonicznych pismach Nowego Testamentu ten wątek nie jest przedstawiany. Swojego szczegółowego rozwinięcia natomiast doczekał się w apokryficznej Ewangelii Nikodema. Zgodnie z przekazanymi tam treściami Chrystus, zstąpiwszy do piekieł po swojej śmierci, uwolnił uwięzionych tam sprawiedliwych czasów Starego Testamentu i jeszcze przed zmartwychwstaniem wprowadził ich do ogrodu Eden, z którego zostali wygnani pierwsi rodzice. Wspomniane pismo apokryficzne szczegółowo przedstawia klęskę szatana, przejmującą rozmowę pomiędzy Chrystusem a ojcami i wreszcie ich pobyt w Edenie, gdzie spotkali się z dobrym łotrem oraz Henochem i Eliaszem, jedynymi osobami, które zgodnie z przekazem biblijnym nie zaznali śmierci naturalnej (Rdz 5,24; 2Krl 2,11).

Motyw zstąpienia Chrystusa do piekieł został bardzo wzruszająco oddany w ikonografii chrześcijańskiej. Malarze w różny sposób starali się ująć zwycięski pochód Syna Bożego do otchłani, gdzie przebywali starotestamentowi ojcowie. Często powracającymi motywami jest przedstawienie leżącego pod stopami Jezusa diabła oraz pochwycenie za rękę Adama bądź Adama i Ewę.

Ewangelia Nikodema a pisma Nowego Testamentu

Przez pryzmat zdarzeń przedstawionych w apokryficznej Ewangelii Nikodema warto jest spojrzeć na pewne szczegóły obecne w księgach kanonicznych. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na obietnicę złożoną przez Jezusa dobremu łotrowi: „Zapewniam cię: Dzisiaj ze Mną będziesz w raju” (Łk 23,43). Obowiązkowo należy podkreślić, że Chrystus nie obiecał swojemu rozmówcy znalezienie się tego dnia w niebie, ale właśnie w raju, przez który należy rozumieć możliwość przebywania w utraconym przez pierwszych rodziców ogrodzie Eden. To właśnie Eden, nie niebo, jest tym miejscem, w którym przebywał Jezus pomiędzy swoim zmartwychwstaniem a wniebowstąpieniem, które miało miejsce czterdzieści dni później (Dz 1,3). Właśnie z tego powodu w rozmowie z Marią Magdaleną Chrystus zwraca jej uwagę, że nie wstąpił jeszcze do Ojca (J 20,17).

Przesłanie zstąpienia Chrystusa do otchłani

Jakie przesłanie niesie za sobą prawda wiary o zstąpieniu Jezusa do otchłani? Przede wszystkim podkreśla uniwersalizm zbawczy Chrystusa. Możliwością osiągnięcia zbawienia zostali objęci nie tylko ci, którzy żyli po zmartwychwstaniu Syna Bożego i założeniu Kościoła, ale również i ci, którzy umarli przed przyjściem Jezusa na ziemię – wszyscy w jednakowym stopniu mają dostęp do pełnej radości w obecności Trójcy Świętej. W drugiej kolejności ten artykuł wiary akcentuje faktyczną klęskę szatana. Przywódca zbuntowanych aniołów w prapoczątkach odniósł zwycięstwo nad pierwszymi rodzicami przez skłonienie ich do popełnienia grzechu. W obrazie Jezusa schodzącego do otchłani natomiast z jednej strony ukazana jest klęska złego ducha, z drugiej zaś pokazane jest zwycięstwo Chrystusa, który dokonał tego poprzez śmierć, a zatem stan, który został ukonstytuowany przez diabła (Mdr 2,24).

W trzeciej kolejności zstąpienie Syna Bożego do piekieł pokazuje przywrócenie ludzkości jej początkowego stanu sprawiedliwości przed Bogiem. Tak jak wygnanie z Edenu było oznaką zniszczenia bliskiej relacji człowieka ze Stwórcą, tak wprowadzenie ojców do rajskiego ogrodu jest obrazem przywrócenia tej intymnej relacji ludzkości z Bogiem. Co więcej spojrzenie na to wydarzenie w kluczu wniebowstąpienia pozwala zauważyć, że zstąpienie Chrystusa do piekieł nie tylko przywróciło ludzkości utracony wskutek grzechu stan, ale nawet zapewniło jej jeszcze bliższą relację ze Stwórcą niż ta przed upadkiem pierwszych rodziców. Ten artykuł wiary chrześcijańskiej pokazuje również nieograniczony niczym zakres władzy Boga nad światem. W pismach Starego Testamentu autorzy natchnieni wyrażali niekiedy wątpliwość, czy władza Boża sięga zaświatów (por. Hi 7,21; Ps 88,11-13). Poprzez swoje zstąpienie do piekieł i pokonanie szatana Chrystus pokazuje, że nie ma żadnego miejsca we wszechświecie, które nie znajdowałoby się w zasięgu Jego władzy.

Zejście Syna Bożego do otchłani pokazuje wreszcie solidarność Boga z ludzkością. Wskutek grzechu człowiek ściągnął na siebie przekleństwo śmierci i konieczność udawania się do zaświatów. Chrystus, chociaż sam grzechu nie popełnił, to jednak chciał towarzyszyć człowiekowi w jego najtrudniejszych chwilach i dobrowolnie przyjął na siebie śmierć i wszystkie jej skutki.

/eb