Ojcowie pustyni to pierwsi chrześcijańscy mnisi, pustelnicy, którzy od końca III w. zaczęli żyć samotnie lub w niewielkich wspólnotach w Egipcie, Syrii i Palestynie. Opuszczali cywilizowany świat by zagłębić się w sobie, skonfrontować się z własnymi grzechami, gdyż na pustyni spotykali przede wszystkim własne wady.

Ich mądrości, które odnajdziemy w zbiorach apoftegmatów, wciąż cieszą się popularnością, a zainteresowanie ich stylem życia nie słabnie. Być może właśnie w dzisiejszych czasach potrzebujemy  nauczycieli odizolowania się od hałaśliwej i galopującej rzeczywistości, dających wartościowe, a zarazem prosto sformułowane (choć często trudne w realizacji) rady. Apoftegmat to po prostu krótki utwór literacki zawierający w sobie mądrość, trafną uwagę (czasem dowcipną).

Pomimo całkowitej zmiany rzeczywistości fundament nauki mnichów z pustyni jest ściśle związany z rdzeniem nauki Kościoła, a ich rady wciąż stanowią doskonałe drogowskazy na drodze do Boga. Ich postępowanie miało niebagatelny wpływ na chrześcijaństwo Europy zachodniej – to oni stworzyli podwaliny monastycyzmu.

Niektórzy, studiując ich losy, spodziewają się, że życie na pustyni przynosi wiele duchowych uniesień, ekstatyczne modlitwy, a tymczasem jest zupełnie inaczej. Czytając Gerontikon (Księgę Starców) przekonujemy się, że mnisi spędzali większość swojego czasu na opłakiwaniu swoich win oraz nieustannej walce ze swoimi przywarami.

Czytając apoftegmaty możemy wyróżnić konkretne środki, metody postępowania mające korzystny wpływ podczas duchowego treningu i przemiany siebie. Są to m.in.: pamięć o Bogu, postępowanie zgodne z Pismem Świętym, niepoleganie na swojej sprawiedliwości, nierozpamiętywanie przeszłości, bycie powściągliwym w mowie, zachowywanie czystości cielesnej, miłowanie bliźniego, trwanie w walce z pokusami.

Najsłynniejsi z ojców pustyni to św. Antoni, którego kojarzymy z opisów i przedstawień kuszenia i nękania go przez demony; św. Paweł z Teb, który był pierwszym chrześcijańskim pustelnikiem; Makary Wielki, który przenosił się z miejsca na miejsce, by uniknąć popularności, kiedy tylko jakaś społeczność zaczynała dostrzegać jego cnoty; Pachomiusz Starszy – twórca pierwszej reguły zakonnej i cenobityzmu.

Dziś Ojcowie Pustyni stają się patronami duchowych poszukiwań, nauczycielami doskonalenia się w cnotach i walki ze złem w nas samych. Warto zaznaczyć, że większość z nich nie była kapłanami, a co za tym idzie mogą być doskonałym przykładem udziału świeckich w życiu Kościoła.

Ojcowie pustyni praktykowali także zdobywającą obecnie coraz większą popularność medytację chrześcijańską. To modlitwa ciszy głęboko zakorzeniona historycznie, teologicznie i biblijnie. Przez wieki ta droga została trochę zapomniana, ale obecnie przeżywa renesans. Polega ona na powtarzaniu w myślach krótkiej modlitwy, np. Modlitwy Jezusowej: Panie Jezu Chryste Synu Boży, zmiłuj się nade mną grzesznikiem, siedząc, utrzymując wyprostowany kręgosłup, oraz oddychając wraz z rytmem słów.

Zatem niech wspomnienie Imienia Jezusa, będzie obecne w każdym naszym wdechu. Za każdym razem, kiedy wdychamy powietrze, otrzymujemy oddech życia. Stajemy w obecności Bożej. Przyjmujemy. Kiedy wydychamy powietrze, oddajemy Panu wszystko, co w nas jest, mówiąc po prostu: „zmiłuj się nade mną”. Na przykładzie formuły Modlitwy Jezusowej możemy powiedzieć, że modlitwa monologiczna ma dwie części: wdech (wezwanie) – Panie Jezu Chryste (Synu Boży); wydech (wyznanie) – zmiłuj się nade mną (grzesznikiem)

– pisze o. Maksymilian Nawara OSB z Ośrodka Medytacji Chrześcijańskiej w klasztorze Benedyktynów w Lubiniu.

Rzecz jasna medytacja chrześcijańska nie jest dla wszystkich i jest tylko jednym z wielu sposobów modlitwy przybliżających nas do Boga. Popatrzmy choćby na modlitwę różańcową, która zawiera w sobie pewne cechy medytacji – powtarzalność, ale także ruchy charyzmatyczne. Każdy powinien poszukiwać drogi dla siebie.

Jeśli szukamy tekstów apoftegmatów (których, co warto zaznaczyć, nie spisywali sami ojcowie, w większości niepiśmienni), to z pomocą przychodzi nam Internet. Możemy tam znaleźć fragmenty publikacji, jak i całe książki do pobrania zupełnie za darmo i legalnie. Zbiory sukcesywnie wydawane są także przez Wydawnictwo Benedyktynów Tyniec.

Darmowy e-book Filokalia – ukochaj to, co piękne i dobre

Więcej o ojcach pustyni: Tajemnicza modlitwa ojców pustyni, tekst o. dr. Szymona Hiżyckiego OSB

Wprowadzenie do medytacji chrześcijańskiej o. Maksymiliana Nawary OSB

/wj