​„Dialogi o wierze” to książka, która jest rezultatem kilkuletnich rozmów prowadzonych przez o. Antonio Spadaro ze znanym i cenionym reżyserem Martinem Scorsese. Początki ich dialogu sięgają roku 2016, a książka ukazała się w roku 2024 i dość szybko została przetłumaczona także na język polski.

Książka składa się z kilku rozdziałów, w których osobiste rozważania dotyczące wiary i chrześcijaństwa renomowanego reżysera włoskiego pochodzenia przeplatają się z obszerną opowieścią o filmie, literaturze i znaczeniu wartości, metafizyki oraz duchowości w sztuce.

Scorsese w szczerej i otwartej rozmowie z ojcem Antonio Spadaro, znanym jezuitą, bliskim współpracownikiem papieża Franciszka (autor m.in. książki „Od Benedykta XVI do Franciszka. Kronika z przełomu pontyfikatów”) powraca do czasów dzieciństwa, młodości, opowiada o swych korzeniach, znaczeniu rodziny i miejscu wiary w swoim życiu. Choć w wielu recenzjach pojawia się pogląd, że Martin Scorsese dokonuje w książce teologicznych rozważań, należy do takiej opinii odnieść się jednak z ostrożnością. Reżyser mówi o swej relacji z Bogiem i znaczeniu wiary w jego życiu, ale trzeba mieć na uwadze, że jest to pogląd bardzo osobisty i nie zawsze mieszczący się w granicach katolickiej ortodoksji. Scorsese dzieli się w książce wspomnieniami z młodości, kiedy to rozważał wstąpienie do seminarium i zostanie księdzem. Analizuje swoje pragnienie ucieczki przed zranieniami oraz poszukiwanie schronienia w wierze. Porusza również kwestie zła obecnego w każdym człowieku oraz możliwości spotkania Jezusa jako bliskiej, codziennej obecności.

Publikacja ta oferuje wgląd w osobiste przemyślenia Scorsese na temat duchowości, łaski i zbawienia, które miały wpływ na powstanie jego filmów, takich jak „Milczenie” (2016) i „Ostatnie kuszenie Chrystusa” (1988). Obu obrazom autorzy książki poświęcają sporo miejsca. W książce widać szczególną fascynację twórczością japońskiego pisarza Shusaku Endo, który jest autorem książki „Milczenie” oraz wielu innych, wydawanych w Polsce przed laty, głownie przez Instytut Wydawniczy PAX powieści. Co ciekawe, Shusaku Endo swego czasu odwiedził nasz kraj. Jego pobyt związany był z odebraniem w roku 1976 przyznanej mu literackiej Nagrody im. Włodzimierza Pietrzaka. Warto odnotować, że w książce sporo miejsca zajmuje rozrachunek z krytyką i oceną przed laty kontrowersyjnego obrazu „Ostatnie kuszenie Chrystusa”. Ten film w reżyserii Scorsese wywołał kontrowersje i falę oburzenia jeszcze przed swoją premierą, a ślad ten pozostał do dnia dzisiejszego. Scorsese w rozmowie zmierzył się też z rolą przemocy obecnej w jego twórczości. Czas rozmów ojca Spadaro i Martina Scorsese przypadł na czas pandemii i jest to także świadectwo tego wyjątkowego w historii świata doświadczenia, o którym piszą autorzy przywołując własne obserwacje i refleksje.

Najbardziej enigmatyczną częścią książki jest pierwsza wersja scenariusza filmu o Jezusie Chrystusie, nad którym pracuje Scorsese. Ten scenariusz to odpowiedź na apel papieża Franciszka do artystów o ukazanie postaci Jezusa w nowy sposób. Scorsese planuje stworzyć film przedstawiający Chrystusa jako postać dostępną tu i teraz. Z opublikowanej wstępnej treści scenariusza trudno jednak wyabstrahować jednolity, konkretny obraz. Co ważne, sam reżyser w pracach nad filmem podkreśla ponownie mocną inspirację twórczością japońskiego pisarza Shusaku Endo.  

„Dialogi o wierze” to inspirująca lektura dla tych, którzy pragną zgłębić relację między wiarą a sztuką oraz poznać duchowe refleksje jednego z najwybitniejszych współczesnych reżyserów. Będzie to też intrygująca opowieść dla entuzjastów filmu. To opowieść o kinematografii, znaczeniu obrazów filmowych jako nośniku uniwersalnych wartości. Scorsese nie tylko powraca do swoich filmów, ale sporo opowiada o inspiracjach i roli filmów, które dla niego osobiście są ważne i ponadczasowe.   

„Dialogi o wierze” ukazały się we wrześniu 2024 roku nakładem Wydawnictwa Więź oraz Wydawnictwa WAM. Książka liczy 208 stron i jest dostępna w miękkiej oprawie ze skrzydełkami. Tłumaczenia dokonali Magdalena Macińska i Tomasz Kwiecień.

Zachęcam także do zapoznania się z artykułem „The Saints”, czyli filmowa opowieść Martina Scorsese o najodważniejszych świętych, który przed kilkoma miesiącami ukazał się na portalu. Tekst podejmuje temat najnowszej produkcji współautora książki „Dialogi o wierze”.

/ab