Gniewajcie się, a nie grzeszcie: niech nad waszym gniewem nie zachodzi słońce! (EF 4,26)

Małżeństwo jest szczególną wspólnotą osób nawiązujących bezpośredni, bliski i intymny kontakt. Kontakt wymaga szczególnej komunikacji między mężem i żoną. Komunikacja jest podstawowym czynnikiem wpływającym na rozwój miłości i więzi w małżeństwie, czyli na powodzenie w związku. Mąż i żona prowadzący rozmowę uznają własne pragnienia i oczekiwania za równie ważne. Oboje małżonkowie nie narzucają swojego punktu widzenia, potrafią tolerować odmienne przekonania. Otwarta komunikacja małżonków stwarza możliwość rozładowywania napięć i negatywnych emocji, zapobiega ich kumulowaniu się. Ważne jest pozytywne nastawienie obojga małżonków i uważne słuchanie racji drugiej osoby. Negatywne nastawienie natomiast powoduje unikanie kontaktu, selektywne słuchanie przekazywanych treści, wychwytywanie potknięć i wyolbrzymianie ich. Następuje wtedy brak troski i zrozumienia w pełni drugiej strony, a także łatwe okazywanie zniecierpliwienia i reakcji gniewu. W takich sytuacjach trudno o porozumienie, łatwiej o konflikt.

Komunikacja między partnerami nie zawsze przebiega w sposób prawidłowy. Zaburzone komunikowanie się w małżeństwie wynika z obwiniania siebie, wytykania w sposób przykry wad małżonka, krytykowania, ośmieszania, wyśmiewania. Zaburzona komunikacja małżonków tuszuje błędy, wady. W nieprawidłowej komunikacji występuje odwracanie uwagi i przerzucanie punktu ciężkości na inne problemy. Można zauważyć u małżonka znaczne wyrachowanie, działanie na zasadach chłodnej kalkulacji, kosztem tłumienia przeżywanych uczuć.

Zagrożeniem prawidłowej komunikacji są tendencje do wyrażania ocen, nakazów i rad. Występuje jednostronne koncentrowanie się tylko na pozytywnych lub tylko na negatywnych zachowaniach czy cechach rozmówcy. Zaburzenia w komunikacji mogą wynikać z małej otwartości człowieka, jego braku umiejętności wyrażania wprost swoich odczuć, myśli, pragnień czy potrzeb. Zakłóceniem w komunikacji małżeńskiej może być także unikanie konfliktów w imię fałszywego poczucia, że naprawdę wartościowy jest jedynie związek bezkonfliktowy. Unikanie konfliktowych tematów prowadzi do zubożenia spraw łączących małżonków, do spychania negatywnych emocji. Konsekwencją takich postaw jest psychiczne oddalenie się partnerów. Brak prawidłowej komunikacji w małżeństwie wpływa na niewłaściwą interpretację zachowania się współmałżonka, zwiększa możliwość zaistnienia konfliktu pomiędzy mężem i żoną.

Na poczucie szczęścia małżeńskiego ma wpływ zarówno częstotliwość występowania konfliktów, jak też ich zakres oraz sposób rozwiązywania. Istotą konfliktu jest zderzenie przeciwstawnych dążeń wykluczających się nawzajem. W małżeństwach szczęśliwych konflikty występują o wiele rzadziej, nie są ostre, ich rozwiązywanie przyczynia się do integracji psychicznej małżonków. W małżeństwach, które określają się jako nieszczęśliwe, konflikty występują często i działają destrukcyjnie na małżonków. Występują tu albo konflikty tzw. autystyczne (bez wyraźnych przyczyn) albo dotyczące istotnych sfer życia małżonków.

Źródła konfliktów małżeńskich mogą być wielorakie i złożone. Do nich należą niewłaściwe postawy wobec współmałżonka, nieudane pożycie seksualne, konflikt ról, złe warunki mieszkaniowe, także działanie osób trzecich. Małżonkowie czasami przyjmują różne postawy, które są związane z różnymi osobowościami małżeńskimi. Jedną z postaw może być postawa nadmiernie wymagająca. Jest to połączenie dominacji z nadmiernym skoncentrowaniem uczuć na partnerze. Taka postawa może prowadzić do usiłowań wychowania współmałżonka i próby przekształcenia go zgodnie z wymarzonym ideałem. Widoczne jest stałe poprawianie, pouczanie drugiego. Nie pozostawia się małżonkowi możliwości przejawiania własnej inicjatywy. Współmałżonek może reagować buntem, pragnieniem uwolnienia się od nadmiernych wymagań i męczącej atmosfery ciągłych pouczeń.

Przeciwieństwem postawy dominacji jest postawa nadmiernie troskliwa, która powstaje z połączenia uległości z nadmierną koncentracją uczuciową na współmałżonku. Jest to bezwarunkowe uznanie rzeczywistych lub wyimaginowanych zalet współmałżonka. Występuje stała troska o zdrowie drugiej osoby, o jego wygodę, zadowolenie. Charakterystyczne jest uleganie zachciankom drugiej strony i tolerowanie każdego, nawet niewłaściwego zachowania. We współmałżonku postawa taka podsyca próżność i egocentryzm, może wywołać pogardliwy stosunek. Osoba stosująca taką postawę dąży do nadużywania uległości i ofiarności drugiej strony.

Następną postawą jest postawa unikająca, którą cechuje uległość i dystans uczuciowy. Przejawia się to w unikaniu bliższego kontaktu i w obojętnym stosunku do współmałżonka. Jednocześnie są zachowane poprawne formy grzecznościowe. Postawa taka wzbudza poczucie obcości i krzywdy, agresywność, również pragnienie prowokowania współmałżonka.

Kolejną postawą jest postawa odtrącająca, powstaje, gdy dominacja współwystępuje z dystansem uczuciowym. Współmałżonek staje się wtedy obiektem krytyki i dezaprobaty. Wszystko, co robi druga strona, jest potępiane lub złośliwie wyśmiewane. Współmałżonek chce bezwzględnie podporządkować sobie partnera, poniża go, manifestuje swoją indywidualność i subiektywnie odczuwaną wyższość. Występuje wtedy obcość i osamotnienie w związku małżeńskim. We współmałżonku powstaje gniew i wrogość, powstają gwałtowne reakcje, co wywołuje nieustanne kłótnie. Czasami współmałżonek unika przebywania w domu, gdyż chce uniknąć złośliwych uwag i przykrych scen.

Częstym źródłem konfliktów w małżeństwie staje się nieudane współżycie seksualne małżonków. Problemy pożycia seksualnego mogą dotyczyć tak kobiet, jak i mężczyzn. Niejednakowa intensywność potrzeb, odmienność postaw i temperamentów seksualnych może powodować trudności w małżeńskim pożyciu. Małżonkowie szukają wtedy zaspokojenia poza małżeństwem i rekompensują sobie ten brak w różnych przygodnych związkach. Kolejną przyczyną konfliktów małżeńskich mogą stać się pełnione przez partnerów role. Konflikty ról szczególnie intensywnie występują w przypadku podejmowania przez jednego lub obydwu współpartnerów różnych ról niemożliwych do pogodzenia, niezgodnych z oczekiwaniami współmałżonka. Skutki nierozwiązanego konfliktu ról pomiędzy małżonkami mogą wpływać na całokształt relacji między nimi.

Konflikty w małżeństwie mogą wywoływać także ciągłe interwencje osób trzecich. Rodzice czasami nadmiernie ingerują w sprawy młodego małżeństwa. Niekiedy rodzice nie akceptują osoby, która weszła do ich rodziny. Czasami chcą kierować losami młodej pary. Uważają, że ich doświadczenie życiowe uchroni młodych małżonków od porażek i niebezpieczeństw. Każdy konflikt małżeński wywołuje niepokój i frustrację, może wywołać agresję, gniew, brak satysfakcji z kontaktów z partnerem. Konflikty mogą przyjąć postać otwartej kłótni, fizycznego znęcania się nad partnerem, wywołać pragnienie zamknięcia się w sobie i całkowitej izolacji. Szczególnie negatywny wpływ na trwałość związku mają konflikty nierozwiązane lub też załagodzone, jednak nierozwiązane do końca. Przy rozwiązywaniu konfliktów mających źródło w warunkach obiektywnych należy, o ile to możliwe, usunąć to źródło. Małżonkowie powinni szukać konstruktywnego wyjścia z niekorzystnej dla siebie sytuacji. Istotną rolą integrującą małżeństwo, wpływającą na rozwiązanie konfliktów jest tolerancja. Tolerancja we właściwym znaczeniu opiera się na uznawaniu i szanowaniu prawa ludzi do wolnego myślenia i swobodnego kierowania swoim życiem. Przystosowanie w małżeństwie uwarunkowane jest stopniem tolerancji, tzn. umiejętnością zrozumienia i tolerowania zachowania się partnera, które wynika z jego indywidualnych cech.

Umiejętność rozwiązywania konfliktów wymaga nabycia zdolności przebaczania, przyznawania racji drugiemu człowiekowi, przyznawania się do popełnionych błędów, pomyłek czy niekompetencji, a także przepraszania. Małżonkowie powinni zastosować w swoim wspólnym życiu zasadę św. Pawła i dbać o to, by „nad ich gniewem nie zachodziło słońce”.

Beata Sęczyk

pgw