Wokół tego pytania w Szczecinie odbyła się debata z udziałem dr. Wojciecha Lizaka, historyka, publicysty i działacza opozycji antykomunistycznej, oraz Piotra Sutowicza, zastępcy redaktora naczelnego naszego kwartalnika.

Każdą z wygłoszonych w 1938 roku na Kongresie Polaków w Berlinie Pięciu Prawd Polaków rozmówcy poddali głębokiej analizie historyczno-socjologicznej. Analizowali, dlaczego ks. Bolesław Domański na pierwszym miejscu umieścił hasło „Jesteśmy Polakami”. Problematyka zagadnienia wynikała z powszechnego i trwającego do dziś zjawiska antypolonizmu. Dr Wojciech Lizak sięgnął do XVI wieku, kiedy miał on swój początek. Prelegent wspomniał o przyjmowaniu opcji niemieckiej przez wychodźstwo zarobkowe w Westfalii już w drugim pokoleniu.

Na podstawie drugiej prawdy można postawić tezę, że Polak równa się katolik. Dr Lizak opowiedział o realiach zaboru pruskiego. Początek utożsamiania polskości z katolicyzmem rozpoczął edykt króla Fryderyka Wilhelma III, który zjednoczył dwa wyznania protestanckie. Powstała agresywna „hybryda” protestancka uznała za swojego głównego wroga Kościół katolicki. Prześladowano biskupów oraz zamykano kościoły na terenie Wielkopolski. Katolicy zostali przy swojej wierze, a protestanci w stu procentach opowiedzieli się po stronie Niemiec. Red. Piotr Sutowicz stwierdził jednak, że nie zawsze dobry Polak utożsamiony był z religią katolicką. Przykładem może być prof. Selim Chazbijewicz – Tatar, ambasador RP w Kazachstanie, oraz Jerzy Edigey – muzułmanin, który przed II wojną światową był działaczem ONR-Falanga, a po wojnie został wybitnym polskim pisarzem. Roman Dmowski przez większość życia nie był człowiekiem religijnym. Uważał, że katolicyzm daje instrumentarium do religii obywatelskiej i polskość nie dotyczy grup katolickich.

Przy trzeciej prawdzie rozważono problem zjednoczenia narodowego. Obaj rozmówcy zgodzili się z tezą, że Polacy łączą się w nieszczęściu. W czwartej – „Co dzień Polak narodowi służy” – omówiono dwie koncepcje: federacyjną (J. Piłsudski) oraz inkorporacyjną (R. Dmowski), popularne w kształtowaniu granic po I wojnie światowej. Eksperci okazali się zwolennikami koncepcji autorstwa Romana Dmowskiego.

Debatę zamknięto dyskusją nad piątą prawdą, w której odwołano się do współczesnych zjawisk opluwania dobrego imienia Polski wśród samych Polaków. Dyskutanci sięgnęli do historii oraz zastanowili się nad sposobami rozwiązania wyżej wymienionych problemów.

Nam jest potrzebny ruch odbudowy polskości. Musi się odbyć na wszystkich polach, podobnie jak Liga Narodowa od lat osiemdziesiątych XIX wieku musimy tworzyć relacje między Polakami – wskazał Piotr Sutowicz.

Dr Wojciech Lizak podkreślił:

Aby Polacy byli narodem zjednoczonym, odbudować trzeba siłę wspólnej kultury i wspólny kod kulturowy.

Tekst pochodzi z kwartalnika Civitas Christiana nr 3 / lipiec-wrzesień 2023

/ab