Polonia i Polacy za granicą stanowią 21-milionową grupę, która na mapie społeczno-politycznych priorytetów polskich rządów nie zawsze znajdowała się na właściwym miejscu. Ramy krótkiego artykułu znacząco przekraczają możliwości pogłębionej refleksji nad stanem troski państwa polskiego o polską diasporę. Niech wolno mi jednak będzie podzielić się pewnymi ,,jaskółkami” i ,,przebiśniegami”, zwiastującymi lepsze czasy dla Polonii i Polaków rozsianych po całym świecie.

Potrzeba systemu

Kluczem do podtrzymywania więzi z osobami polskiego pochodzenia rozsianymi po całym świecie jest stworzenie mechanizmów zachęcających do przyjazdu do kraju przodków (dziadków, pradziadków). Młodemu pokoleniu towarzyszy ciekawość świata, poszukiwanie własnej tożsamości i próba autoidentyfikacji – podróży w głąb siebie. Podróż metafizyczna powinna w tym wypadku łączyć się z tą materialną.

Dobrze, że państwo polskie umożliwia podróż studentom polskiego pochodzenia do kraju między Odrą a Bugiem, zapewniając atrakcyjną ofertę stypendialną. Młodzież polonijna zainteresowana podjęciem studiów stacjonarnych I stopnia, II stopnia oraz jednolitych może skorzystać z programu stypendialnego im. gen. Władysława Andersa (Anders NAWA). Warunkiem podstawowym jest posiadanie Karty Polaka lub podwójnego obywatelstwa (np. obywatelstwa polskiego i innego kraju), a także ukończenie szkoły średniej poza Polską. Warto dodać, że równocześnie aplikując do Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej (NAWA) – podmiotu odpowiedzialnego za inicjowanie współpracy międzynarodowej w sektorze szkolnictwa wyższego – należy złożyć aplikację na wybraną przez maturzystę uczelnię. Atutem stypendium Anders NAWA jest to, że dotyczy praktycznie wszystkich uczelni, w tym medycznych, a także artystycznych.

Wymierna korzyść

Dla osób spoza Unii Europejskiej uzyskanie dyplomu w Polsce to szansa na podniesienie atrakcyjności na rynku pracy w wymiarze europejskim. Polski dyplom jest automatycznie uznawany we wszystkich krajach UE.

Jednakże nieopodatkowane wsparcie finansowe w kwocie 1800 zł miesięcznie dla studenta z reguły nie wystarcza. Dlatego wielu ze stypendystów, oprócz aktywności naukowej, podejmuje dodatkową pracę zarobkową. Zdobyte stypendium zwalnia z opłat za kształcenie na studiach w uczelniach publicznych, a także może stanowić impuls do poszukiwania dodatkowych form gratyfikacji na uczelni. Każda Alma Mater dysponuje własnym wachlarzem stypendialnym. Dotychczas z tej oferty skorzystało już ponad 4000 osób. Najwięcej osób przyjeżdża z Białorusi, Ukrainy, Litwy i Kazachstanu, ale stypendyści programu to również obywatele Brazylii, Chorwacji, Cypru, Czech, Jordanii, Mołdawii, Francji, Stanów Zjednoczonych, Turkmenistanu i Włoch.

Mieć na oku cel

U źródeł stypendium leży przekonanie o fundamentalnym znaczeniu podtrzymywania więzi z Polską oraz budowania mostów międzypokoleniowych. Program Anders NAWA to coś więcej niż letni kurs języka polskiego, zielona szkoła czy wycieczka do Krakowa, Warszawy i Gdańska. To forma ,,zasiewania ducha polskości”, która może przynosić kapitalne długoterminowe rezultaty. Największą satysfakcją jest móc zobaczyć uśmiech i wdzięczność na twarzy młodego człowieka, którego sen o studiach w Polsce się spełnił. Program Anders NAWA pozwala spełniać marzenia, marzenia o poznaniu Ojczyzny swoich przodków, o zrozumieniu, czym jest polskość.

Należy mieć nadzieję, że program będzie się rozwijał i systematycznie wspierał rzesze młodych Polaków decydujących się przyjechać na studia do Polski. Czas spędzony w Polsce może nie tylko obfitować w niezapomniane chwile przeżyte w kraju nad Wisłą, ale przerodzić się w decyzję o pozostaniu w Polsce na stałe. Relacje z czasów studenckich potrafią być bardzo trwałe, zmieniać nasze pierwotne plany i założenia. Czas studiów i obcowania z drugim człowiekiem to idealny moment, żeby odkryć nasze powołanie. Tym powołaniem może być spędzenie reszty życia w Polsce. Tego chciałbym życzyć wszystkim stypendystom programu Anders NAWA.

Nie tylko studenci

Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej zajmuje się systemowym wsparciem nie tylko studentów, ale również naukowców oraz polskich instytucji naukowych. Doskonałym przykładem tworzenia sprzyjających warunków powrotu do Polski dla polskich naukowców na stałe przebywających za granicą jest program Polskie Powroty NAWA. Osoby, które odebrały staranne wykształcenie za granicą, chciałaby, ujmując to górnolotnie, przysłużyć się Ojczyźnie. Program Polskie Powroty zapewnia atrakcyjne warunki finansowe oraz grant startowy do prowadzenia zespołowych badań naukowych. Dotychczas do Polski powróciło 71 naukowców z zagranicy, m.in. 20 z Wielkiej Brytanii, 18 ze Stanów Zjednoczonych, 9 z Niemiec, 4 ze Szwajcarii. Nakłady poniesione na infrastrukturę i aparaturę badawczo-rozwojową pozwalają stwierdzić, że mamy odpowiednie warunki do prowadzenia badań naukowych. Mamy również wielu liderów w naukach ścisłych i inżynieryjnych, jednak aby się rozwijać, nauka uprawiana w Polsce nadal potrzebuje gigantycznych nakładów.

Nauka to nowoczesność

W erze globalizacji należy zdawać sobie sprawę, że rywalizacja o naukowca to w istocie rywalizacja o kapitał intelektualny, przewagę technologiczną, rozwój i postęp. Polska tej rywalizacji przegrać nie może. Pieniądze są z pewnością ważnym czynnikiem w procesie podejmowania decyzji o przeprowadzce do Polski. Jednak wielu naukowców podkreśla, że nie chodzi o środki finansowe, lecz możliwość samorealizacji w kraju pochodzenia.

Nazywam to nowoczesnym patriotyzmem. Jeden z Ojców Niepodległości pisał w Myślach nowoczesnego Polaka: „Jestem Polakiem, więc mam obowiązki polskie”. Parafrazując te słowa w kontekście programu Polskie Powroty, można powiedzieć: „Jestem polskim naukowcem, więc chcę uprawiać naukę w Polsce”. Program pozwala zapewnić przyjeżdżającym naukowcom stabilność finansową, umożliwia stworzenie zespołu badawczego oraz pozwala na dzielenie się wiedzą zdobytą za granicą z polskim środowiskiem naukowym. Zobaczmy, jak wygląda to w liczbach. NAWA finansuje wynagrodzenie powracającego naukowca na atrakcyjnym poziomie, to jest do 330 tys. zł rocznie z kosztami pracodawcy dla ścieżki Experienced scientist, oraz do 240 tys. zł rocznie dla ścieżki Junior scientist. Oferuje ponadto wynagrodzenie grupy projektowej w wysokości do 250 tys. zł rocznie dla ścieżki Experienced scientist i do 120 tys. zł rocznie dla ścieżki Junior scientist. W pakiecie znajduje się także pokrycie kosztów przeprowadzki powracającego naukowca. Jest to kwota 20 tys. zł. Dodatkowo uczony może otrzymać grant startowy na pierwsze 18 miesięcy, finansowany ze środków innych agencji grantodawczych (Narodowe Centrum Nauki, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju). W skali potencjalnych zarobków w USA czy UK kwoty nie są imponujące, aczkolwiek z pewnością są atrakcyjne w polskich uwarunkowaniach. Spośród wszystkich wnioskodawców zespół oceniający wyłania średnio ok. 28% finalistów. Jest to tzw. wskaźnik sukcesu (liczba aplikacji ogółem vs liczba finansowanych wniosków). Program Polskie Powroty to wyjątkowa szansa na powrót do swoich bliskich i krewnych, a zarazem szansa na rozwój kariery naukowej.

Na koniec

Za programami Anders NAWA i Polskie Powroty NAWA stoją konkretne sylwetki, ludzie, których determinacja i motywacja bardzo często wynikała z chęci podjęcia najpierw podróży w głąb siebie. Pragnienie poznawania siebie oraz tęsknota za Ojczyzną zmieniają nasze plany na przyszłość. Życie potrafi pisać zaskakujące scenariusze. Trafnym pomysłem może okazać się złożenie aplikacji w programie Anders NAWA czy Polskie Powroty NAWA. Studia w Polsce to połączenie wysokiego poziomu kształcenia i niezapomnianej przygody. Z kolei życie naukowca składa się z nieustających porażek, tylko z rzadka przeplatanych sukcesami. Trzeba ,,kupić los na loterii”, spróbować szczęścia i wziąć udział w programie Polskie Powroty. Może i Tobie, Czytelniku, przyjdzie właśnie tak przysłużyć się Ojczyźnie?

Tekst pochodzi z kwartalnika "Civitas Christiana" nr 1/2025

/mdk