We współczesnym świecie wiele zagadnień często dramatycznych, można przetłumaczyć na kilka istotnych pytań: jak chronić siebie nawzajem w jednej rodzinie ludzkiej? Jak umacniać tolerancyjne i pokojowe współistnienie, które przekładałoby się na autentyczne braterstwo? Jak sprawić, by w naszych wspólnotach pierwszeństwo miała akceptacja innego i różniącego się od nas, ponieważ należy do tradycji religijnej i kulturowej innej niż nasza? W jaki sposób religie mogą być drogami braterstwa, a nie murami oddzielenia?

Papież Franciszek zabierając w ten sposób głos 21 czerwca 2020 r. podczas kongresu na temat „Teologia po Veritatis gaudium w kontekście śródziemnomorskim”, zorganizowanego przez Papieski Wydział Teologiczny Południowych Włoch w Neapolu, zachęcił do rozwijania teologii akceptacji i dialogu w celu budowania społeczeństwa otwartego na drugiego. W tym kontekście papież przywołuje „syndrom wieży Babel”, polegający owszem na zamęcie, którego źródłem jest to, iż nie rozumiemy, co mówi inna osoba. Ale według niego jest to tylko pierwszy krok, a prawdziwy „syndrom wieży Babel” to niesłuchanie tego, co mówi inny i przekonanie, że wie się, co druga osoba myśli i co powie. Według Franciszka jest to „zaraza”. Stąd potrzeba teologii, która byłaby dialogiem z tymi wszystkimi, którym leży na sercu ochrona naszego wspólnego domu, naszej planety. Innym bardzo ważnym aspektem jest budowa społeczeństwa otwartego na przyjęcie drugiego, to znaczy z szacunkiem dla różnic, ze spojrzeniem bez uprzedzeń, w taki sposób, aby religia mogła prowadzić do obalenia wszystkich tych murów i uprzedzeń, które niestety aż do tej pory przeszkadzają w prowadzeniu dialogu szczerego, uczciwego i pełnego szacunku.

W tym kontekście Franciszek zachęca do rozumnego teologicznego dialogu, który stawałby się formą miłości. „Gdy we wstępie do Veritatis gaudium wspomniano o pogłębianiu kerygmatu i dialogu jako kryteriach dla odnowienia studiów, chce się powiedzieć, że służą one drodze Kościoła, który coraz częściej stawia w centrum ewangelizację. Nie apologetykę, nie podręczniki, ale ewangelizację. W centrum jest ewangelizacja, co nie oznacza prozelityzmu. Kościół w dialogu z kulturami i religiami głosi Dobrą Nowinę o Jezusie i praktykę miłości ewangelicznej, którą On głosił jako syntezę całego nauczania Prawa, wizji proroków i woli Ojca. Dialog jest przede wszystkim metodą rozeznawania i głoszenia Słowa miłości, które jest skierowane do każdej osoby i które pragnie zamieszkać w sercu każdej osoby. Jedynie słuchając tego Słowa i doświadczając miłości, jaką ono przekazuje, można rozpoznać aktualność kerygmatu. Tak rozumiany dialog jest formą akceptacji”.

Papież, odwołując się do tekstu adhortacji apostolskiej Gaudete et exsultate, podkreśla, że „rozeznanie duchowe nie wyklucza wkładu wiedzy ludzkiej, egzystencjalnej, psychologicznej, socjologicznej czy moralnej. Jednak je przekracza. Nie wystarczają też pełne mądrości zasady Kościoła. Zawsze pamiętajmy, że rozeznanie jest łaską, darem. […] Podsumowując, rozeznanie prowadzi do samego źródła życia, które nie umiera, to znaczy do tego, «aby znali Ciebie, jedynego prawdziwego Boga, oraz Tego, którego posłałeś, Jezusa Chrystusa» (GE 170).

Stąd według niego „szkoły teologii odnawiają się poprzez praktykę rozeznawania i dialogiczny sposób działania, zdolny do stworzenia odpowiedniego klimatu duchowego i praktyki intelektualnej. Chodzi o dialog zarówno w stawianiu problemów, jak i wspólnym poszukiwaniu dróg rozwiązań. Dialog zdolny do zintegrowania żywego kryterium Paschy Jezusa z ruchem analogii, który odczytuje w rzeczywistości, w stworzeniu i w historii powiązania, znaki i odniesienie teologiczne. Oznacza to podjęcie tajemnicy drogi Jezusa, która prowadzi Go na krzyż i do zmartwychwstania oraz do daru Ducha Świętego. Podjęcie tej logiki Jezusowej i paschalnej jest niezbędne dla zrozumienia, jak rzeczywistość historyczna i stworzona staje w obliczu objawienia tajemnicy miłości Boga. Tego Boga, który w historii Jezusa objawia się – za każdym razem i w obrębie każdej sprzeczności – jako większy w miłości i zdolności do naprawienia zła”. Oba ruchy są konieczne i komplementarne: ruch od dołu ku górze, który może prowadzić dialog – z poczuciem słuchania i rozeznawania – z każdym wymaganiem ludzkim i historycznym, biorąc pod uwagę całą głębię człowieka; i ruch z góry ku dołowi – gdzie „wzniosłym” jest wysokość Jezusa wywyższonego na krzyżu – co pozwala jednocześnie rozpoznać znaki królestwa Bożego w dziejach i proroczo zrozumieć znaki anty-królestwa, które zniekształcają duszę i dzieje ludzkości. Jest to metoda, która pozwala – w nieustannej dynamice – stawić czoła wszelkim ludzkim wymaganiom i pojąć, jakie światło chrześcijańskie i paschalne oświeca zakamarki rzeczywistości i jakie energie rozbudza Duch Ukrzyżowanego Zmartwychwstałego na bieżąco, tu i teraz”.

Oto nowy styl, według papieża Franciszka, uprawiania teologii dzisiaj, jako istotna wartość dla Kościoła „wychodzącego”, z naglącym wymogiem wejścia w zdecydowany proces rozeznania, oczyszczenia i reformy. To dialogiczny sposób postępowania, który staje się drogą, by dotrzeć tam, gdzie kształtują się paradygmaty, sposoby odczuwania, symbole, wyobrażenia o ludziach i narodach. Dotarcie tam – jako „duchowi etnografowie” duszy ludów – aby móc prowadzić dogłębny dialog i, jeśli jest to możliwe, przyczynić się do ich rozwoju poprzez głoszenie Ewangelii królestwa Bożego, którego owocem jest dojrzewanie coraz szerszej i bardziej integrującej wspólnoty braterskiej.

/mwż