Znaczenie banknotów kolekcjonerskich jest wielowymiarowe. Są one nie tylko formą waluty, ale również ważnym nośnikiem kultury, historii i sztuki. Przedstawiają nam różnorodne aspekty społeczeństwa i czasów, które upamiętniają. Każdy banknot jest unikatowym świadectwem, ponieważ przekazuje określone wartości i priorytety danego społeczeństwa. W ten sposób banknoty kolekcjonerskie spełniają również ważną funkcję komunikacyjną. W największym zakresie dotyczy to polityki państwa, która ma bezpośrednie przełożenie na działalność Narodowego Banku Polskiego, a więc i emisję wyjątkowych środków płatniczych, jakimi są banknoty kolekcjonerskie. W latach 2006-2022 wyemitowano ich ogółem 14, z czego 4 odnoszą się do historii Kościoła w naszym kraju.

Jan Paweł II (2006)

16 października 2006, dokładnie w 28. rocznicę wybrania Karola Wojtyły na papieża, Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu banknot kolekcjonerski o nominale 50 zł „Jan Paweł II”. Jest to pierwszy w historii naszego kraju banknot kolekcjonerski. Został wyemitowany w nakładzie 2 milionów sztuk. Jego projektantem był Andrzej Heidrich, a producentem Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych SA.

Na przedniej stronie banknotu „Jan Paweł II” zaprezentowano portret papieża z krzyżem pasterskim. W tle widok części globu ziemskiego – kontynenty obu Ameryk, Europy i Afryki – symbolizuje uniwersalność pontyfikatu. Papież, ubrany w szaty pontyfikalne, w jednej ręce trzyma pastorał jako symbol władzy papieskiej, drugą ręką natomiast wykonuje gest pozdrowienia. Jednym z elementów, który przyciąga wzrok, jest umieszczone w prawym dolnym rogu wybrane, po wyborze na papieża, imię – Jan Paweł II – oraz daty pontyfikatu – 16.X.1978 – 2.IV.2005.

Na odwrotnej stronie banknotu ukazano epizod, który miał miejsce podczas mszy świętej inaugurującej pontyfikat Jana Pawła II i pokazuje szczególną relację papieża ze Stefanem Wyszyńskim. Podczas składania homagium przez kardynała, Jan Paweł II podniósł się i w pamiętnym geście wyraził swój szacunek dla prymasa Polski. Po prawej stronie tej sceny umieszczony został fragment Listu do Polaków, który Jan Paweł II odczytał podczas spotkania z rodakami: „Nie byłoby na Stolicy Piotrowej tego papieża Polaka […], gdyby nie było Twojej wiary, nie cofającej się przed więzieniem i cierpieniem, Twojej heroicznej nadziei […]”. Pod cytatem widnieje podpis papieża wraz z datą 23.10.1978 oraz kontur klasztoru na Jasnej Górze. Pod postaciami widoczne są podpisy zaczerpnięte z herbów obu osobistości. W mikrodruku odczytać można nazwy państw, które odwiedził papież.

Fot. nbp.pl

600. rocznica urodzin Jana Długosza (2015)

24 sierpnia 2015 roku NBP wprowadził do obiegu banknot kolekcjonerski o nominale 20 zł „600. rocznica urodzin Jana Długosza”. Został on wyemitowany w nakładzie 30 tysięcy sztuk. Jego projektantem był Andrzej Heidrich, a autorami rytów Justyna Kopecka i Krystian Michalczuk. Producentem – Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych SA.

Na przedniej stronie, na otwartej stronie księgi, widnieje portret Jana Długosza. Inspiracją dla niego była rycina autorstwa Jana Matejki. W treści księgi umieszczony jest cytat z Kroniki Długosza, który jest widoczny tylko w świetle UV. Oryginalny tekst jest w języku łacińskim. Według tłumaczenia Wandy Semkowicz-Zarembiny brzmi on: „Znajomość przeszłości oraz spraw, jakie rozgrywały się wewnątrz i na zewnątrz kraju, równa jest cnocie i mędrcy uważają historię za mistrzynię życia”. Umieszczony w lewym dolnym rogu kod 2D oraz numeracja banknotu zostały stworzone za pomocą techniki grawerowania laserowego.

Na odwrotnej stronie widnieje obraz katedry na Wawelu, który został stworzony na podstawie fotografii z kolekcji Stanisława Markowskiego. Obok ilustracji katedry umieszczony jest fragment witraża okiennego, który został wykonany za pomocą techniki grawerowania laserowego. W lewym górnym rogu widoczny jest kolorowy herb o nazwie Wieniawa, który był używany przez rodzinę Długoszów. Pod światłem UV na tej stronie banknotu można zobaczyć logotyp Narodowego Banku Polskiego. Banknot upamiętniający 600-lecie urodzin Długosza jest pierwszym polskim banknotem wyprodukowanym na specjalnym rodzaju papieru, który umożliwia zastosowanie technologii grawerowania laserowego, w tym tworzenie kodu 2D. Wprowadzenie kodu stanowi innowacyjne podejście, które pozwala na natychmiastowe uzyskanie informacji na temat motywu banknotu i jego zabezpieczeń.

Fot. nbp.pl

1050. rocznica Chrztu Polski (2016)

12 kwietnia 2016 roku NBP wprowadził do obiegu banknot kolekcjonerski o nominale 20 zł „1050. rocznica Chrztu Polski”, który wyemitowano w nakładzie 35 tysięcy sztuk. Jego projektantem i autorem jednego z rytów był Krystian Michalczuk, a autorem drugiego Przemysław Krajewski. Producentem banknotu była Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych SA.

Na banknocie znajdują się portrety książęcej pary Mieszka i Dobrawy, zapożyczone z galerii królów i książąt polskich autorstwa Jana Matejki. Na przedniej części banknotu przedstawiono również wizerunek relikwiarza w formie krzyża, prawdopodobnie przywiezionego do Polski przez Ottona III, jednego z najstarszych artefaktów chrześcijańskich na naszych ziemiach. Nad głową Dobrawy widnieje jeleń z bordiury drzwi gnieźnieńskich, który symbolizuje chrześcijanina odrodzonego przez chrzest. Na odwrotnej stronie banknotu znajduje się obraz gnieźnieńskiej katedry – auli koronacyjnej królów polskich i miejsca znaczących wydarzeń historycznych, m.in. słynnego zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 roku. Obok katedry, po jej wschodniej stronie, znajduje się królewski kielich, znany również jako trzemeszeński, wykonany około 1190 roku. Kielich posiada bogatą ikonografię, a wszystkie przedstawione na nim wydarzenia ukazują idealny obraz społeczeństwa chrześcijańskiego, w którym władza świecka i kościelna współpracują harmonijnie. Obok czaszy, wśród roślinnej wici nawiązującej do drzwi gnieźnieńskich, ukrywa się paw. W starożytności uważano, że mięso pawia nigdy nie gnije, a rozłożony ogon jest symbolem nieba. Dlatego paw stał się symbolem nieśmiertelności i życia wiecznego, które osiąga się poprzez sakrament chrztu. Symbolika przedstawiona na banknocie przywołuje czasy chrztu Polski jako przełomowe wydarzenie w naszej historii.

W 2016 roku polski banknot kolekcjonerski, wyemitowany przez NBP z okazji 1050. rocznicy Chrztu Polski, otrzymał główną nagrodę za „najlepszy banknot kolekcjonerski” podczas Currency Conference w Kuala Lumpur.

Fot. nbp.pl

300-lecie koronacji Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej (2017)

21 sierpnia 2017 roku NBP wprowadził do obiegu banknot kolekcjonerski o nominale 20 zł „300-lecie koronacji Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej”. Został on wyemitowany w nakładzie 55 tysięcy sztuk. Jego projektantem była Justyna Kopecka, a producentem Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych SA.

Na przedniej stronie banknotu poświęconego okrągłej rocznicy wydarzenia, jakim była koronacja Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej, przedstawione zostały w wersji graficznej korony, ofiarowane przez papieża Klemensa XI (skradzione w 1909 roku). Maryjna korona jest ozdobiona gwiazdami, nawiązującymi do Niewiasty z wizji apokaliptycznej. Korony Maryi i Dzieciątka są podtrzymywane przez pary aniołów, co odnosi się do kultu Aniołów Stróżów, szerzonego przez paulinów na Jasnej Górze od XVII wieku. Pod koroną Dzieciątka, na tle stylizowanych lilii andegaweńskich, znajduje się monogram maryjny, stanowiący jedno z zabezpieczeń banknotu, tzw. recto-verso. Po prawej stronie banknotu widnieją stylizowane motywy wici roślinnej z barokowej ramy Cudownego Obrazu. Znak wodny banknotu to herb pauliński, przedstawiający kruka z bochenkiem chleba w dziobie oraz dwa lwy, które opierają się o pień palmy. Ta symbolika wiąże się z życiem świętego Pawła I Pustelnika, patrona zakonu. W górnym lewym rogu znajduje się motyw roślinny z antepedium ołtarza z kaplicy Matki Bożej, wykonanego z okazji koronacji.

Na odwrotnej stronie banknotu możemy zobaczyć rycinę, która została wydana w Rzymie w 1717 roku. Przedstawia ona koronację Cudownego Obrazu Matki Bożej, ukazując iluminację sanktuarium oraz widok na ołtarz koronacyjny. Po lewej stronie widnieje plan jasnogórskiego klasztoru, a poniżej znajduje się lilia andegaweńska. Po prawej stronie natomiast widoczny jest motyw roślinny z ramy obrazu oraz herb paulinów jako znak wodny.

Fot. nbp.pl

Autorzy:

Aleksandra Białokur - ekonomistka, absolwentka Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.

Marek Białokur - historyk, wykładowca na Uniwersytecie Opolskim, członek Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana”.

Tekst pochodzi z kwartalnika "Civitas Christiana" nr 2/2024

/ab