Życie i dzieło Prymasa Tysiąclecia są dobrze opisane i udokumentowane. Co warto dzisiaj jeszcze poznać z bogatego dziedzictwa, które pozostawił nam Błogosławiony?

Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana” w Poznaniu w miesiącach kwiecień-czerwiec br. zorganizowało cykl wykładów pod wspólnym tytułem „Świat myśli bł. Prymasa Stefana Wyszyńskiego. O czym warto jeszcze powiedzieć?”, które wygłosił prof. dr hab. Grzegorz Kucharczyk, historyk PAN, autor wielu książek i publikacji z zakresu historii Prus i Niemiec, a także rozwoju cywilizacji chrześcijańskiej i historii Kościoła w czasach PRL. Z wykładów mogliśmy się dowiedzieć, w jaki sposób Prymas Wyszyński oceniał ideologie totalitarne, jaką rolę odegrał w procesie tworzenia polskiej administracji kościelnej na Ziemiach Odzyskanych, co mówił o kobietach, czy sam był mistrzem komunikacji i mowy ojczystej? 

Ideologie XX wieku 

Można wymienić wiele cech ideologii i systemów totalitarnych: utopia, kłamliwa propaganda, wróg klasowy, terror, psychologia nienawiści, cenzura, militaryzm, nihilizm, przymus. Prymas Wyszyński dobrze je poznał. Przed wojną pisał o nich w „Ateneum Kapłańskim”. W czasie wojny doświadczył okrucieństwa faszyzmu i nazizmu niemieckiego, po wojnie totalitaryzmu komunistycznego. W swoim pierwszym wykładzie, pt. „Prymas Wyszyński wobec ideologii totalitarnych”, prof. Kucharczyk podkreślił, że Prymas wnikliwie przeanalizował genezę i istotę systemów totalitarnych, wskazując na ich metafizyczny wymiar jako rzeczywistość duchową. Mówił do duchowieństwa archidiecezji gnieźnieńskiej 14 kwietnia 1949 r.: „Weszliśmy w otwarty bój z szatanem, który swoje bezbożne moce ukazuje niemal na każdym odcinku życia codziennego”. Systemy totalitarne porównał Prymas do „rodziny szatańskiej, która żyje z procentów od grzechu i nienawiści do synów bożych”. Dlatego prawy człowiek nie może pójść na żadne kompromisy z ideologią, ustrojem politycznym i społecznym, który jest produktem zakorzenionym w inspiracji szatańskiej.

Ziemie zachodnie

„Ziemie odzyskane w myśleniu Prymasa Wyszyńskiego o polskiej racji stanu” to kolejny wykład prof. Grzegorza Kucharczyka, ważny także dlatego, że w tym roku przypada 50. rocznica ustanowienia stałej administracji kościelnej na tym obszarze. Prymas Wyszyński nie miał wątpliwości, że te ziemie należały się Polsce i słusznie zostały jej przywrócone. Nie tylko widział w tym historyczną konieczność, ale też – jako „Bożą restytucję” – wyraz sprawiedliwości i zadośćuczynienia za krzywdy wyrządzone Polsce przez niemieckiego okupanta, a nie jakiejś „igraszki politycznej”. W cytowanym przez profesora wywiadzie dla „Tygodnika Powszechnego” z 1951 mówił: „A katolicy niemieccy muszą zrozumieć, że dzieło sprawiedliwości za wyrządzone światu krzywdy nie może być bezbolesne”. Z kolei do duchowieństwa Dolnego Śląska w 1951 roku powiedział: „Kościół wzbudza miłość do ziemi odzyskanej i nakazuje czynić ją sobie poddaną”. Wyszyński uważał, że integracja ziem zachodnich z Ojczyzną jest zadaniem dziejowym narodu polskiego, a nie zadaniem partii, która chciała ten proces zawłaszczyć do celów politycznych i ideologicznych.

O kobietach

W trakcie swojej posługi Prymas nauczał o godności kobiety, o jej miejscu w Kościele, w życiu społecznym, o wyjątkowej roli macierzyństwa, wzajemnych relacjach w rodzinie. Współpracował z kobietami: w swoim sekretariacie na Miodowej w Warszawie, z komisją Episkopatu Polski ds. Duszpasterstwa Kobiet, z Instytutem Świeckim Pomocnic Maryi Jasnogórskiej. W majowym wykładzie „Co Prymas Wyszyński mówił o kobietach” prof. Kucharczyk podkreślał, że dostrzegał on absolutnie kluczową rolę kobiety w Kościele. Postulował, aby była ona coraz większa i że powinna być uszanowana. Prymas podkreślał równość mężczyzny i kobiety, popierał społeczną emancypację kobiet i mówił o tym szczerze, nie kierując się żadnym koniunkturalizmem.

Język i forma

Prymas Stefan Wyszyński w swoich homiliach, listach pasterskich, przemówieniach posługiwał się językiem literackim i piękną polszczyzną. Ostatni, czerwcowy wykład profesora poświęcony był mowie ojczystej, która według Prymasa jest czymś więcej niż narzędziem komunikacji. Mowa ojczysta musi wyrażać się w służbie na chwałę Bożą, która najpełniej realizuje się w miłości, musi być autentyczna i związana ze świadectwem. Temu ma służyć język, który nie może być zakłamany, coraz bardziej „drewniany” i przez to mniej czytelny, bo wtedy traci zdolność komunikowania społecznego. 

„Zanurzaj swoje pióro w słońcu duszy i pisz promieniami słonecznymi” – te słowa wypowiedział Prymas Wyszyński na Jasnej Górze 4 maja 1958 roku. „Traktuję je jako motto dla siebie i swojej pracy” – podsumował cykl wykładów prof. Grzegorz Kucharczyk.

Tekst pochodzi z kwartalnika "Civitas Christiana" nr 4 | październik-grudzień 2022

/em