Zastanawiające bywa, dlaczego Ojciec Święty tak często zwraca się bezpośrednio do młodzieży właśnie z pozycji ojca formującego młode pokolenie. Chociaż żadna z encyklik czy adhortacji papieża Franciszka nie jest skupiona wyłącznie na temacie wychowania, to jednak w większości znajdziemy wskazanie, że edukacja jest podstawą przyszłego rozwoju danej idei. Można tutaj śmiało przywołać przysłowie, że czym skorupka na młodu nasiąknie, tym na starość trąci, jednakże obracając znaczenie na pozytywne.

Uporządkowanie odpowiedzialności

Pierwszym spośród dokumentów, jaki przyszedł mi do głowy, jest encyklika Fratelli tutti. W kontekście cnoty sprawiedliwości wskazuje na wielopodmiotowy obowiązek kształcenia dzieci, przy czym prymat ma tu rodzina jako przestrzeń realizacji wartości poprzez doświadczanie ich. Na kolejnym miejscu jest szkoła, w rozumieniu wychowawców i nauczycieli. Jak podkreśla papież, spoczywa na nich moralny obowiązek dbania o prawidłowy rozwój młodych, zarówno w kwestii edukacji, jak i kształcenia do funkcjonowania w relacjach. Kolejne miejsce zajmują osoby mainstreamowe, które pojawiają się na różnych płaszczyznach codzienności młodzieży, przez co wywierają wpływ na ich doświadczenie oraz rozumienie świata, do którego wejdą. Ta klasyfikacja odpowiedzialności zwieńczona jest słowami, iż nasze zaniedbania powodują słabości, z którymi ktoś inny musi się zmagać. Papież zachęca więc do postawy służby, którą definiuje jako „troskę o to, co słabe”, czyli między innymi o młodych. W dalszej części encykliki Ojciec Święty zarysowuje też inny palący problem, czyli granicę dla wielu – brak dostępu do podstawowej edukacji. Bywają takie miejsca, gdzie jedynie dzięki charytatywnej działalności Kościoła istnieje jakakolwiek szansa zdobycia minimalnego wykształcenia. Zaznacza również brak integralności w możliwościach rozwoju nie tylko pomiędzy kontynentami, ale nawet regionami.

Zapał – optymizm – formacja

Cenną radą dla wszystkich zajmujących się tematem wychowania z całą pewnością będzie zasada z adhortacji Evangelii gaudium, że czas przewyższa przestrzeń. Papież Franciszek zachęca w ten sposób do cierpliwości w formowaniu, pomimo braku rezultatów lub niesprzyjających okoliczności. W tym kontekście przestrzega również przed przerzucaniem obowiązków na władze centralne. Nie bez znaczenia dla kształcenia młodych jest Kościół, wychodzący na peryferie ich życia, docierający do skarp, na których już niejednokrotnie stoją. Ojciec Święty wzywa do otwarcia drzwi Kościoła, by tam zagubiony odnalazł swoje bezpieczne miejsce. Z kolei w Gaudete et exsultate papież zachęca, aby nim przystąpi się do wychowania, najpierw samemu się uformować. Patrzenie na kogoś z góry, co grozi wychowawcom, określa jako „subtelną formę przemocy”, w której stawiamy się w roli sędziów. Czasem konieczne jest zniesienie upokorzenia, aby uzmysłowić sobie własne niedoskonałości. Proces kształcenia nie może się jednak obyć i bez radości, do której zachęca papież. Wskazuje, że nie tracąc realizmu, można innych oświecić optymistycznym spojrzeniem na świat, które daje nadzieja wiary. Ona też jest silnikiem podtrzymującym zapał wychowawczy.

Do młodych i o młodych

Znaczącym dokumentem, który po „przefiltrowaniu” daje bardzo sporo wskazówek na temat wychowania, jest adhortacja Christus vivit – o młodych skierowana do młodych. Pozwala ona na wgląd w siebie osobie, która wkracza w świat dorosłych, ale daje wychowawcom bardzo wiele cennych informacji na temat współczesnej mentalności młodych. Wskazuje na konkretne problemy kształtujących się osobowości, dzięki czemu po przeczytaniu tego dokumentu łatwej jest utworzyć program formacyjny bezpośrednio dostosowany do potrzeb tej grupy. Papież zaznacza, że młodość należy przeżyć dobrze, gdyż rezonuje ona w całym życiu dorosłym. Zauważa zarówno spontaniczność tego czasu, jak i potrzeby głębszego rozwoju. Zachęca, aby młodzi włączyli w swą codzienność wzrost ducha. Błędem byłoby odwrócenie się od otwartości i zatracenie perspektywy późniejszego życia, które nadaje sens wielu działaniom. Niezwykle warta podkreślenia jest kwestia budowania świadomości, opartej na rzetelnych informacjach, bez prób ideologizacji różnych płaszczyzn życia, gdyż jak zaznacza Ojciec Święty, nie można ograniczać im wolności.

Przede wszystkim prawda

Warto również zajrzeć do encykliki Laudato si’ i adhortacji Laudate Deum. Oba dokumenty pokazują pewien zamysł metodologiczny Ojca Świętego w formowaniu społeczeństwa, z którego można czerpać wzorzec wychowawczy. Jedną z zasad jest oparcie wszelkiego kształcenia na prawdzie. Brzmi to może ogólnie, jednak należy mieć na uwadze, że coraz częściej dobiera się paradygmaty do okoliczności, a nie formuje do właściwego podejmowania decyzji w konkretnych sytuacjach poprzez danie uniwersalnej metody rozeznawania. Dość wyraźnie wybrzmiewa to w adhortacji, gdzie papież za przyczynę procesu niszczenia klimatu uznaje także zachwianie etyki. Kolejna wskazówka to ukazanie potrzeby formacji we wspólnocie, dającej różne perspektywy i szanse rozwoju postaw społecznych. Wreszcie, co nader ważne, konieczne jest ukazanie ducha wszelkiego prawa, gdyż inaczej każdy proces nieposiadający sensu nie zostanie zaaprobowany jako własny. Tym samym nie wpłynie na uwewnętrznienie otrzymywanych treści. Niekoniecznie chodzi tu o to, aby do wszystkiego „dorobić” teologię, ale by wskazywać, jak każde działanie wpływa na dalsze życie, ukazując zarówno pozytywne, jak i negatywne jego konsekwencje.

Tekst pochodzi z kwartalnika Civitas Christiana nr 1 / styczeń-marzec 2024

/ab