14 września zostały ogłoszone dwie niezwykle ważne encykliki św. Jana Pawła II - w 1981 r. Encyklika o pracy ludzkiej Laborem exercens, a w 1998 r. Fides et ratio.

Laborem exercens miała ukazać się równo w 90-tą rocznicę ogłoszenia encykliki Leona XIII Rerum novarum. Wydanie opóźniło się jednak o parę miesięcy ze względu na majowy zamach na Ojca Świętego. Dokument składał się z 5 części. W bardzo krótkim wstępie autor opisał istotę pracy i jej znaczenie dla rozwoju człowieka. Podana została tam krótka definicja: „(…) praca zaś oznacza każdą działalność, jaką człowiek spełnia, bez względu na jej charakter i okoliczności, to znaczy każdą działalność człowieka, którą za pracę można uznać i uznać należy pośród całego bogactwa czynności, do jakich jest zdolny i dysponowany poprzez sama swoją naturę, poprzez samo człowieczeństwo”.

We wprowadzeniowej części I papież przypomniał pewną ewolucję w podejmowaniu kluczowych zagadnień w obrębie katolickiej nauki społecznej. W części II zostały ukazane m.in. wielowymiarowe relacje dotyczące człowieka i pracy: „Praca jest dobrem człowieka – dobrem jego człowieczeństwa – przez pracę bowiem człowiek nie tylko przekształca przyrodę, dostosowując ją do swych potrzeb, ale także urzeczywistnia siebie jako człowiek, a także poniekąd bardziej staje się człowiekiem”. W części III autor przypomniał, że Kościół naucza, iż praca oraz kapitał nie są antynomiczne, a raczej nierozerwalne – należy jednak pamiętać o zasadzie pierwszeństwa pracy nad kapitałem. Poruszono również kwestie własnościowe – Kościół odrzuca zarówno kolektywistyczną koncepcję własności, jak również absolutyzowanie prawa własności, pomijającego wskazania zasady powszechnego przeznaczenia dóbr. W części IV nakreślona została kwestia uprawnień ludzi pracy. Ojciec Święty m.in. odniósł się do problematyki płacy sprawiedliwej. Przypomniał o tzw. płacy rodzinnej, czyli takiej, która pozwala pracującemu zaspokojenie potrzeb jego rodziny i zaapelował o dowartościowanie zadań macierzyńskich. Wiele uwagi zostało poświęconej związkom zawodowym, sektorowi rolnictwa, a także grupom społecznym, którym trudno walczyć o godność własnej pracy czy zdobyć pracę w ogóle (osoby upośledzone i emigranci). W części V został poruszony duchowy aspekt pracy, która była ukazana jako uczestnictwo w dziele zbawienia. Praca ze względu na trud z nią związany, ma pewien wymiar zbawczy, pozwala na uczestniczenie w jakimś stopniu w tajemnicy Chrystusowego Krzyża. Dzisiaj żaden z poruszanych w encyklice głównych tematów nie stracił na aktualności. Przeciwnie, kwestie tam poruszane nabrały nowych znaczeń i kontekstów.

Niemniej istotnym dokumentem, zarówno historycznie, jak i w kontekście współczesnym, jest encyklika Fides et ratio. Została ona opublikowana w rocznicowym nawiązaniu do encykliki Aeterni Patris Leona XIII z 1879 r., wskazującej na potrzebę odnowienia filozofii tomistycznej. Dokument składa się z ośmiu rozdziałów, wstępu i zakończenia. Już w pierwszych słowach wprowadzenia papież streścił istotę dalszych rozważań: „Wiara i rozum (Fides et ratio) są jak dwa skrzydła, na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy”. Całość dokumentu jest poświęcona właśnie relacjom pomiędzy porządkami wiary i rozumu. Z jednej strony są to porządki autonomiczne, a z drugiej należy dostrzec harmonię w dążeniu do prawdy. Dzięki rozumowi człowiek jest w stanie zrozumieć otaczającą go rzeczywistość. Jednak, to jedynie wiara, ugruntowana i pogłębiona rozumnym poznaniem, jest w stanie nadać sens ludzkiej egzystencji: „mądrość Krzyża przekracza zatem wszelkie granice kulturowe, jakie można by jej narzucić, i każe otworzyć się na powszechność zawartej w niej prawdy. Jakież wyzwanie zostaje tu rzucone naszemu rozumowi i jakąż korzyść może on odnieść, jeśli je podejmie!” (Fides et ratio, nr 23).

Bezsprzecznie warto wrócić do lektury tych dwóch ważnych dokumentów!

/mwż