Z abp. Henrykiem Muszyńskim rozmawiają Anna Staniaszek i Marcin Kluczyński

Dla Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” 2017 to rok jubileuszowy. 14  kwietnia 1997 r. przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski wydał dekret stwierdzający katolickość Stowarzyszenia. Uzyskanie tego predykatu jest istotnym przymiotem, definiującym naszą tożsamość i misję. Droga do jego uzyskania była jednak trudna. Powróćmy do wydarzeń sprzed 20 lat. Walny Zjazd Stowarzyszenia w czerwcu 1996 r. skierował pismo do Konferencji Episkopatu Polski o uznanie Stowarzyszenia za katolickie. Jak Ksiądz Arcybiskup wspomina te wydarzenia?

Droga do uzyskania predykatu Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” była rzeczywiście trudna, i to nie tylko od strony formalnej i jurydycznej. W jakimś sensie byłem nawet świadkiem tej drogi poprzez ludzi, którzy zabiegali o uzyskanie statusu katolickiego Stowarzyszenia. Wymagała ona bowiem najpierw przezwyciężenia obciążającego dziedzictwa przeszłości, szczerego rachunku sumienia i jednoznacznego zerwania z  przeszłością, a równocześnie wytyczenia nowej, ideowej drogi Stowarzyszenia, zakładała ona bowiem konieczność prawdziwego nawrócenia. Tak głęboko sięgająca zmiana jest zawsze trudnym, długotrwałym i wymagającym procesem.
Moje osobiste kontakty z niektórymi członkami Stowarzyszenia, którzy zabiegali o taką właśnie zmianę, pozwoliły mi poznać, że to dążenie do zmiany i uzyskanie statusu katolickiego stowarzyszenia jest szczere, autentyczne i prawdziwe. Wspierałem zatem te dążenia także na forum Episkopatu.
Od 1992 r., gdy zostałem arcybiskupem i metropolitą gnieźnieńskim, rozmowy na temat nowego statusu Stowarzyszenia przybrały bardzo konkretny wymiar. Dotyczyły one nie tylko linii ideowej, ale także związania z historycznym, chrześcijańskim dziedzictwem, którego symbolem jest Gniezno z kultem św. Wojciecha, pierwszego patrona Polski. Faktycznym znakiem definitywnego przejścia od ruchu społeczno-politycznego „Pax” do organizacji katolickiej było Oświadczenie Gnieźnieńskie Zarządu Głównego „Civitas Christiana” z  5  kwietnia 1997 r. Od tego momentu, przy mojej akceptacji jako arcybiskupa gnieźnieńskiego, nowym symbolem Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” stała się scena przeniesienia zwłok św. Wojciecha Męczennika do Gniezna, przedstawiona na przedostatniej kwaterze Drzwi Gnieźnieńskich.
Dziś, w perspektywie 20 lat mogę poświadczyć, że to historyczne i ideowe związanie z Gnieznem i grobem św. Wojciecha, „patrona Polski i chrześcijańskiego ładu w naszej Ojczyźnie”, ma charakter trwały i stało się znakiem „i gwarancją katolicko-społecznej działalności Stowarzyszenia we wspólnocie chrześcijańskiej w Polsce” (Oświadczenie Gnieźnieńskie). Wymownym wyrazem tego związania jest coroczna ogólnopolska pielgrzymka członków Stowarzyszenia do grobu i relikwii św. Wojciecha, do korzeni wiary i kultury chrześcijańskiej w naszej Ojczyźnie. Do roku 2010, tak długo, jak pełniłem czynną funkcję arcybiskupa metropolity gnieźnieńskiego, starałem się osobiście przewodniczyć uroczystej Mszy św., która wraz z homilią wygłoszoną podczas niej, stanowiła punkt centralny tej pielgrzymki do kolebki naszej wiary.

Walne Zebranie Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” wyznaczyło jako priorytet działalności organizacji odczytywanie i popularyzowanie na wielu płaszczyznach zasad wynikających z nauczania społecznego Kościoła. Czy miałby Ksiądz Arcybiskup dla nas jakieś wskazania w tej drodze?

Po dwudziestu latach działalności „Civitas Christiana” można się przekonać, że Stowarzyszenie realizuje konsekwentnie ambitne zadania i  priorytety wyznaczone w Oświadczeniu Gnieźnieńskim. Należy do nich intensywna działalność formacyjna własnych członków w duchu dekretu O apostolstwie świeckich II Soboru Watykańskiego – troska o pogłębienie formacji ludzkiej, chrześcijańskiej i religijno-moralnej oraz intelektualnej członków wspólnoty. Stowarzyszenie podejmuje także szeroko zakrojoną działalność popularyzatorską nauki społecznej Kościoła, której służy zarówno dwumiesięcznik o wymiarze międzynarodowym „Społeczeństwo”, jak i Miesięcznik „Civitas Christiana”. Podejmują one wiele aktualnych problemów, zarówno doktrynalnych, jak i formacyjnych z zakresu nauki społecznej Kościoła, szeroko pojętego życia i kultury chrześcijańskiej, jak: chrześcijańska godność człowieka i osoby ludzkiej, życie wspólnotowe w rodzinie, w społeczeństwie, w  wymiarze struktur państwowych, rola środków społecznego przekazu, a także konkretne problemy, jak: ekonomia, bioetyka, ekologia, rola i miejsce chrześcijan w świecie globalnym i inne.
Wszystkie one mają jednak charakter doktrynalny i są adresowane głównie do środowisk świadomych własnej chrześcijańskiej tożsamości, zainteresowanych tą problematyką. Odpowiadając na postawione wyżej pytanie, zasugerowałbym ze swej strony koncentrację przyszłej działalności wokół trzech głównych problemów, z którymi konfrontowani są ludzie wierzący we współczesnym społeczeństwie:
– Szeroko rozumiana antropologia chrześcijańska: kim jestem ja, człowiek? Dla chrześcijanina podstawą i fundamentem wszelkiej antropologii jest i musi pozostać rozumienie człowieka jako ikony i obrazu samego Boga oraz jego więź z Chrystusem zmartwychwstałym i jego miejsce we wspólnocie Kościoła. Wszystkie błędy jednostronności, jak ideologia gender, człowiek jako jedyny punkt odniesienia wszystkich wartości, skrajny indywidualizm, samowola w miejsce wolności, mają źródło właśnie we fałszywej antropologii.
– Wspólnotowy i społeczny wymiar społeczeństwa: W obliczu coraz bardziej pogłębiających się podziałów społecznych i politycznych należy zabiegać o kulturę obywatelskiego zaangażowania i społecznego współżycia, opartego na wzajemnym poszanowaniu, dialogu i świadectwie własnego życia, ożywionego wiarą i miłością, a poświadczonego gotowością bezinteresownej służby społeczeństwu, narodowi i Ojczyźnie, w duchu dekretu II  Soboru Watykańskiego O apostolstwie świeckich (DA 2, 3, 6).
– W trosce o przyszłość narodu i Ojczyzny otoczyć szczególną miłością i otwartością ludzi młodych, wsłuchiwać się w ich oczekiwania, towarzyszyć im świadectwem i przykładem własnego życia i otwierać młodych coraz pełniej na chrześcijańską nadzieję. Drogą przyjacielskiego dialogu kształtować sposoby myślenia, obyczajów i postępowania, które czerpią swoją inspirację z Ewangelii i obiektywnych wartości umiłowania dobra, prawdy i piękna. Szczególne zadanie w tym przypada bez wątpienia jednostkom ożywionym autentycznym duchem chrześcijańskiego apostolstwa oraz „zespołom formacyjno-zadaniowym” (DA 12).

Jakie miejsce wśród innych ruchów i stowarzyszeń katolickich upatruje Ksiądz Arcybiskup w polskim Kościele dla „Civitas Christiana”? Czy w  tym wymiarze można mówić o swego rodzaju charyzmacie społecznego wymiaru wiary?

Jestem przekonany, że członkowie Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” świadectwem własnego życia promieniują takim właśnie charyzmatem. Zasada równości wobec prawa, poszanowanie godności człowieka zagwarantowane w Preambule Konstytucji RP, jak i  poszanowanie autonomii władzy świeckiej i kościelnej oraz „wzajemnej niezależności Kościoła i władzy świeckiej” (art. 25, p. 3 Konstytucji RP), tak często deklarowane, są niestety równie często nadużywane i  fałszywie, instrumentalnie rozumiane. W tym względzie „Civitas Christiana” stanowi wyraźny wyjątek. Swoje apostolstwo w wymiarze edukacyjno-społecznym, formacyjnym i patriotycznym opiera słusznie na własnym autorytecie i  roli wiernych świeckich w Kościele, w  ścisłej współpracy w wymiarze wiary z hierarchią kościelną. W tym zakresie trzyma się ściśle zapisów z Oświadczenia Gnieźnieńskiego bez chęci instrumentalizowania i zamazywania autonomii i niezależności z jednej i z drugiej strony. W tym przypadku może być zapewne przykładem dla innych.
Moim zdaniem na szczególną uwagę zasługują konkursy wiedzy biblijnej organizowane wśród młodzieży. Byłoby zapewne godne pożądania, by z taką samą, albo nawet większą energią, Stowarzyszenie angażowało się w przygotowanie swoich członków do życia żywym Słowem Bożym na co dzień i promowania tego rodzaju ducha apostolstwa biblijnego wśród innych.
Jako „Civitas Christiana” pragniemy współkształtować polską rzeczywistość w łączności z Pasterzami Kościoła. W jakich sferach życia Kościoła i społeczeństwa dostrzega Ksiądz Arcybiskup obecnie najpilniejszą potrzebę apostolstwa świeckich i jaką powinno przyjąć ono dziś formę?

Cały kapłański Lud Boży, a więc zarówno wierni świeccy, w ramach kapłaństwa ogólnego, otrzymanego na mocy chrztu, jak i duchowni, dzięki sakramentalnemu kapłaństwu służebnemu, dźwigają solidarnie odpowiedzialność za aktualny kształt i oblicze żywego Kościoła jako mistycznego Ciała Chrystusa. Zatem wspólnie, wierni świeccy i biskupi jako pasterze, powinni zdobyć pełne rozeznanie i określić najbardziej konieczne i ważne priorytety i zakresy apostolskiego działania w aktualnej rzeczywistości Kościoła w Polsce.
W sposób komplementarny, właściwy apostolskiemu powołaniu wiernych świeckich i posłannictwu sakramentalnemu i eklezjalnemu duchownych, jedni i drudzy powinni harmonijnie współdziałać dla dobra budowania Kościoła. Podobnie bowiem jak jedno jest ciało, choć składa się z wielu członków, a wszystkie członki ciała, pomimo iż są liczne, stanowią jedno ciało, tak też jest i z Chrystusem. Wszyscy bowiem w jednym Duchu zostaliśmy ochrzczeni i stanowimy jedno ciało (1  Kor 12,12-13). Jedność i komplementarność działania, właściwe każdemu stanowi, jest więc kluczem owocnej działalności Kościoła jako wspólnoty ożywionej i kierowanej Duchem Świętym.
W obliczu tak wyraźnego i rażącego pomieszania i przekraczania kompetencji właściwych dla każdego stanu, z wyraźnym naruszeniem zadań określonych w dekrecie II Soboru Watykańskiego O apostolstwie świeckich (DA 28-30), jest to dziś jeden z najważniejszych zakresów działania także dla Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana”. Wymaga to oczywiście autentycznej sakramentalnej, eklezjalnej, moralnej i duchowej apostolskiej formacji, w ramach której duchowni są szczególnie odpowiedzialni za dzieło ewangelizacji i  uświęcania; wierni świeccy powołani są natomiast do świadectwa i ewangelizowania porządku spraw doczesnych, wnoszenia doń wartości prawdziwe ludzkich, chrześcijańskich, do braterskiego współżycia, współpracy i dialogu. Szczególne zakresy, które pozostają w kompetencji apostolatu wiernych świeckich, to: życie rodzinne, formacja dzieci i młodzieży, respektowanie etosu zawodowego we wszystkich zakresach i miejscach ich zawodowej pracy.

Nasze Stowarzyszenie realizuje swoją misję głównie poprzez działania formacyjno-edukacyjne. Integralne ujęcie wymiarów: duchowego, intelektualnego, społecznego, wspólnotowego i patriotycznego, zdaje się być punktem wyjścia dla kształtowania ludzi gotowych do zmiany społecznej w kierunku Civitas Christiana, o które prosił nas papież Jan Paweł II?

List apostolski Tertio Millennio adveniente, a także pielgrzymka apostolska Jana Pawła II do grobu św. Wojciecha w 1997 r. (por. Oświadczenie Gnieźnieńskie), były bez wątpienia ważnym, jeżeli wręcz nie decydującym momentem dla odnowy chrześcijańskiej i nowej, katolickiej tożsamości „Civitas Christiana”. Inspirowana wartościami nauki społecznej Kościoła „Civitas Christiana” wniosła w ciągu minionego dwudziestolecia poważny wkład do doktrynalnych i formacyjnych motywów i treści dla autentycznego życia i świadectwa chrześcijańskiego w naszej Ojczyźnie. Myślę tu przede wszystkim o cennym wkładzie przez artykuły w czasopiśmie „Społeczeństwo”, które jest wydawane w języku polskim od 1995 r.; przez liczne tłumaczenia oficjalnych dokumentów kościelnych i opracowań z zakresu katolickiej nauki społecznej. Pozwoliło to polskiemu czytelnikowi poznać cenny dorobek myślicieli i uczonych zagranicznych.
Dzisiaj jednak żyjemy w okresie, który domaga się praktycznej realizacji tak wielu ważnych i ze wszech miar słusznych postulatów i treści formułowanych przez ludzi nauki. Bolesnym dziedzictwem okresu komunistycznego jest ciągle trwający rozziew pomiędzy teorią i praktyką, wiarą i świadectwem codziennego życia. Jak się wydaje, sprawą pierwszorzędną w tej sytuacji jest zbudowanie najpierw pełnej chrześcijańskiej tożsamości, ewangeliczny duch apostolstwa i gotowość promieniowania tym duchem przez bezinteresowną służbę Kościołowi i Ojczyźnie. Kształtowanie i formowanie zarówno pojedynczych ludzi, jak i grup apostolskich w tym właśnie duchu wydaje się dziś sprawą pierwszorzędnej wagi.

W tym roku świętujemy 600-lecie polskiego prymasostwa, które nieodłącznie jest związane z Gnieznem i tutejszą katedrą. To także miejsce szczególne dla Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” corocznie pielgrzymującego w kwietniu do Grobu św. Wojciecha. Wierzymy w świętych obcowanie, a wymownym znakiem ich obecności są dla nas relikwie. Jakie przesłanie płynie współcześnie ze świętowojciechowego sarkofagu dla Polski i Europy?

Uroczystość 600-lecia polskiego prymasostwa, związanego z Gnieznem, którą przeżywaliśmy 23 kwietnia w łączności z tegorocznymi ogólnopolskimi obchodami św. Wojciecha, pierwszego patrona Polski, jest jakby kontynuacją wielkiego jubileuszu 1050. rocznicy Chrztu Polski, którą niedawno cała nasza Ojczyzna obchodziła dokładnie przed rokiem, w kwietniu 2016 r. Z tej okazji w swoim liście do kard. Pietro Parolina, legata apostolskiego na te uroczystości, papież Franciszek napisał: „Jest to dla wszystkich okazja do wytrwałego kroczenia odnowioną drogą w świetle Chrystusa, do obrony życia ludzkiego i rodziny, do kształtowania sprawiedliwości społecznej według Ewangelii, do zabiegania w codziennym życiu o prawdziwą wolność”. Kard. Parolin natomiast w swojej homilii przypomniał nam, że chrzest, zarówno w życiu indywidualnym, jak i we wspólnocie całego narodu, oznacza „radykalny przełom mentalności i kultury, i daje początek nowej drodze rozjaśnionej światłem Chrystusa i nauczaniem Kościoła, która prowadzi do Chrystusa serca poszczególnych osób i rozświetla losy narodów” („L’Osservatore Romano” 2016, nr 5, s.  57-58).
Z fazy teoretycznego nauczania, dzięki temu niezwykłemu jubileuszowi, wkroczyliśmy zatem w fazę inicjacji, czyli w fazę wtajemniczenia w praktyczne życie duchem i łaską Kościoła, pośród wszystkich spraw i wydarzeń naszego codziennego życia. Wyraźnym owocem tego podwójnego jubileuszu: 1050. rocznicy Chrztu Polski i 600-lecia prymasostwa, jest zatem wezwanie do chrystocentrycznej i chrystoformicznej formacji na wzór samego Chrystusa. Całe bowiem nauczanie Kościoła, wszystkie praktyki sakramentalne i żywe orędzie Ewangelii służy właśnie temu, by żywy, uwielbiony i zmartwychwstały Chrystus żyjący w swoim Kościele i naśladowanie Jego osoby i stylu życia, stało się ośrodkiem i pełnią każdego prawdziwego ucznia i wyznawcy Chrystusa.
Wyjątkowy jubileusz 600-lecia prymasostwa, które w sposób szczególny łączy całe długoletnie dzieje tej instytucji z Gnieznem, relikwiami i grobem św. Wojciecha, stanowi ponadto dodatkowy, historiozbawczy moment do pogłębienia i odnowienia świadomości zbawczej misji Kościoła w naszych czasach. Świety Jan Paweł II z okazji swojej pielgrzymki do Gniezna i grobu św. Wojciecha w 1997 r. przypomniał, że „świadectwo św. Wojciecha jest wciąż żywe i przynosi nowe duchowe owoce”. Do tych widzialnych owoców należą m.in. znane już Zjazdy Gnieźnieńskie, które służą ekumenicznej i duchowej formacji młodych ludzi, a także jedyna w swoim rodzaju coroczna katolicko-ewangelicka, polsko-niemiecka pielgrzymka ekumeniczna do grobu św. Wojciecha.
Przywołując ten wyjątkowy historiozbawczy moment w dziejach naszego narodu, jakim była 1050. rocznica Chrztu Polski, ksiądz prymas Wojciech Polak zaproponował wprowadzenie instytucji deuterokatechumenatu, czyli praktyki powtórnego katechumenatu. Podejmując starożytną praktykę także dzisiaj, bodaj bardziej niż czegokolwiek innego, obok pogłębienia duchowej i eklezjalnej formacji, potrzeba bowiem praktycznego wprowadzenia w życie sakramentalne Kościoła, w życie Słowem Bożym na co dzień, których owocem jest świętość i prawdziwie chrześcijańskie świadectwo życia. W tym wymiarze Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana” ma bez wątpienia ważną rolę do spełnienia, by w świadectwie życia swoich członków ukazywać, że żywy, zmartwychwstały Chrystus, obecny w Kościele, jest źródłem i ośrodkiem ich osobistego i wspólnotowego życia, ożywionego wiarą i miłością, i promieniującego chrześcijańska nadzieją.
Oby coroczna ogólnopolska pielgrzymka Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” do grobu św. Wojciecha, pierwszego patrona Polski, stała się jeszcze jednym, nowym znakiem, że „świadectwo św. Wojciecha jest wciąż żywe i przynosi nowe duchowe owoce” (św. Jan Paweł II).

pgw