W głębi sumienia człowiek odkrywa prawo, którego sam sobie nie nakłada, lecz któremu winien być posłuszny i którego głos wzywający go zawsze tam, gdzie potrzeba, do miłowania i czynienia dobra a unikania zła, rozbrzmiewa w sercu nakazem (…). Sumienie jest najtajniejszym ośrodkiem i sanktuarium człowieka, gdzie przebywa on sam z Bogiem, którego głos w jego wnętrzu rozbrzmiewa” (Sobór Watykański II, konstytucja Gaudium et spes, 16). Tymi słowami ks. prof. Andrzej Szostek wprowadził w tematykę ogólnopolskiej konferencji naukowej Sprzeciw sumienia w praktyce medycznej – aspekty etyczne i prawne.

Konferencja odbyła się 28 listopada 2013 r. w Collegium Iuridicum Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II we współpracy z Uniwersytetem Medycznym w Lublinie, Katolickim Stowarzyszeniem „Civitas Christiana”, Oddział Okręgowy w Lublinie, oraz Krajową Izbą Diagnostów Laboratoryjnych. Miała ona charakter interdyscyplinarny, dzięki czemu problem wolności sumienia został przeanalizowany zarówno w aspekcie religijno-etycznym, jak również prawnym i medycznym. W konferencji wzięli udział przedstawiciele krajowych ośrodków akademickich.

Wśród zaproszonych gości i organizatorów głos zabrali m.in.: prof. Irena Wrońska – dziekan Wydziału Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, dr Elżbieta Puacz – prezes Krajowej Izby Diagnostów Laboratoryjnych, Marek Koryciński – wiceprzewodniczący Rady Głównej Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana”, dr hab. Antoni Niedzielski – adiunkt Zakładu Etyki i Filozofii Człowieka Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, dr Grzegorz Kucharewicz – prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej.

W pierwszej części konferencji ukazano problem klauzuli sumienia w praktyce lekarzy stających wobec wyborów, czy podjąć działania niezgodne z ich przekonaniami religijnymi. Ks. dr Waldemar Głusiec wskazał kontrowersyjne procedury medyczne, do których zaliczył: prokreację wspomaganą, antykoncepcję hormonalną, aborcję, badania prenatalne oraz eutanazję. Jednocześnie podkreślił wartości (życie ludzkie, jedność małżeńską i poczęcie w akcie małżeńskim) wyznaczające pewne granice przy podejmowaniu działań medycznych. Następnie dr Katarzyna Krzysztofek przedstawiła stanowisko świadków Jehowy dotyczące procedur medycznych, szczególnie w stosunku do transfuzji krwi, transplantacji oraz szczepień ochronnych. Dr Jakub Pawlikowski z kolei podjął próbę odpowiedzi na pytanie: „czy klauzula sumienia jest gwarancją wolności, czy raczej jej ograniczeniem?”.

Druga część sympozjum dotyczyła perspektywy prawnej omawianego zagadnienia. Wskazano na niezgodne z Konstytucją zapisy w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty, szczególnie w art. 39, w którym dopuszczalne jest powstrzymanie się lekarza od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, przy jednoczesnym wskazaniu innego lekarza, u którego możliwe będzie uzyskanie takiego świadczenia. Omawiany artykuł został poddany ostrej krytyce; między innymi prof. Andrzej Zoll wskazał na ograniczenie wolności lekarza zmuszonego do współudziału w czynie, który uważa za niegodziwy. Ks. mgr Michał Czelny ukazał przy tym sankcje prawnokanoniczne w kontekście przerywania ciąży. W swoim referacie podjął się odpowiedzi na pytanie: „czy personel medyczny zaciąga sankcję prawnokanoniczną w przypadku odmowy zabiegu przerywania ciąży, powołując się na klauzulę sumienia, a jednocześnie zachowując ustawowy obowiązek poinformowania, u których osób możliwe będzie dokonanie takiego zabiegu?”.

Ostatnia część sesji dotyczyła perspektywy medycznej. Dr hab. Marek Czarkowski wskazał, że sprzeciw sumienia wynika z przekonań nie tylko religijnych, ale także czysto etycznych. Jako przykład podał argumentację ateistycznego filozofa Donalda Marquis’a, który twierdzi, że śmierć (aborcja) zabiera (dziecku) przyszłość. Prof. Bogdan Chazan ukazał trudności lekarzy, którzy nie chcą wykonywać procedur sprzecznych z ich sumieniem. Wypowiedź profesora uzupełniła dr Beata Dobrowolska, przedstawiając problemy z klauzulą sumienia pielęgniarek i położnych, oraz dr Elżbieta Puacz, odnosząc omawiany problem do pracy diagnosty laboratoryjnego. Prof. Alina Midro zwróciła uwagę na zjawisko aborcji z przyczyny wad genetycznych, uznając je za nadużycie i wskazując na niepewność co do wyników badań.

Konferencja pokazała, jak wiele trzeba zmienić zarówno w ustawodawstwie, jak i codziennej praktyce medycznej, aby personel służby zdrowia miał pełną możliwość wykonywania pracy zgodnie z wolnością sumienia.

Aleksandra Procajło/kw