W sobotę 21 kwietnia 2018 roku w Muzeum Archidiecezjalnym w Poznaniu miała miejsce konferencja, poświęcona znaczeniu i roli kobiet w odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Swoje referaty wygłosili znakomici historycy i mówcy: prof. UAM dr hab. Przemysław Matusik, dr Grażyna Wyder, dr Magdalena Biniaś-Szkopek i dr Edyta Bątkiewicz-Szymanowska. Głównym pomysłodawcą i inspiratorem konferencji był Jego Ekscelencja ks. abp Stanisław Gądecki, który objął to wydarzenie swoim honorowym patronatem.

Konferencję otworzyło krótkie wystąpienie pana Karola Irmlera, przewodniczącego Oddziału Okręgowego Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” w Poznaniu, które wprowadziło uczestników spotkania w poruszaną tematykę. O poprowadzenie paneli zostali poproszeni Agata Łysakowska, historyk i doktorantka z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza oraz Piotr Ewertowski, pracownik Oddziału Okręgowego „Civitas Christiana” w Poznaniu. Poniżej w skrócie omówione zostaną cztery wystąpienia.

Pierwszy referat pt. Kobiety walczące: powstania, konspiracja, wojna wygłosił prof. UAM dr hab. Przemysław Matusik, zastępca dyrektora Instytutu Historii UAM oraz sekretarz generalny Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, który rozpoczął swoje wystąpienie wierszem Adama Mickiewicza pt. „Śmierć Pułkownika”:

Lecz ten wódz, choć w żołnierskiej odzieży,

Jakie piękne dziewicze ma lica?

Jaką pierś? – Ach, to była dziewica,

To Litwinka, dziewica-bohater,

Wódz Powstańców – Emilija Plater!

Mimo że kobieta-wojowniczka nie jest typową rolą kobiecą w naszej kulturze, to mamy w historii Europy przykłady walczących pań (jak choćby Joanna d’Arc). Istniała jednak w militarnej działalności niepodległościowej aktywność, która wpisywała się w paradygmat tradycyjnej roli kobiety – opieka nad rannymi i szeroko pojęta praca na zapleczu wojennym. W powstaniu listopadowym na przykład ważną i niedocenioną rolę w niesieniu pomocy rannym powstańcom pełniły dwie Wielkopolanki:  Klaudyna Potocka i Emilia Szczaniecka. Innym przykładem jest Anna Pustowójtówna, która pracowała jako sanitariuszka we Francji. Zdaje się jednak, że pewną kwintesencją powstańczej działalności kobiet stanowił ruch patriotyczny, który powstał po tzw. rewolucji moralnej w Warszawie, czyli manifestacji w 30 rocznicę wybuchu powstania listopadowego, kiedy to od kul rosyjskich zginęło pięciu Polaków. Głównymi inspiratorkami uczestnikami i organizatorami szeregu demonstracji, które miały miejsce po tych wydarzeniach, często były właśnie kobiety.

Drugi referat pt. Matka i Córka – rola Jadwigi i Marii Zamoyskich w budowaniu tożsamości narodowej Polek pod zaborami wygłosiła pani dr Magdalena Biniaś-Szkopek, piastująca stanowiska w Bibliotece Kórnickiej oraz w Zakładzie Archiwistyki Instytutu Historii UAM. Prelegentka przedstawiła inspirującą działalność patriotyczną Jadwigi i Marii, które na przykład wspólnie założyły nowatorską szkołę dla polskich dziewcząt ze wszystkich warstw społecznych, oferującą bardzo szeroką ofertę dydaktyczną i wychowawczą. Nie przyjmowano jednak wszystkich, lecz jedynie te dziewczęta, które były w stanie podporządkować się szkolnej dyscyplinie i posiadały wystarczające zdolności. Skupiano się nie tylko na nauce teoretycznej, lecz także na praktyce. Dowodem na skuteczność kształcenia i ogromną rolę placówki w wychowaniu patriotycznym uczennic jest fakt wypędzenia obu pań z Kórnika. Dr Biniaś-Szkopek opowiedziała też o ciekawostce, którą odkryła w trakcie swoich badań nad Jadwigą i Marią Zamoyskimi – już w XIX wieku posługiwały się one, tak modnymi dzisiaj, metodami układania celów i strategii ich realizacji.

Trzeci referat pt. Społeczna, kulturalna i oświatowa działalność kobiet pod zaborami wygłosiła pani dr Grażyna Wyder z Uniwersytetu Zielonogórskiego, członkini licznych towarzystw naukowych oraz uczestniczka prac Komisji Historii Kobiet przy Komitecie Nauk Historycznych PAN i Polskiego Towarzystwa Historycznego. Dr Wyder przedstawiła szeroką działalność kobiet w zaborze pruskim, gdzie przez prawie pół wieku prawo zakazywało udziału kobiet w pracy organizacji i stowarzyszeń o charakterze politycznym (o tym czy takie były, decydowały oczywiście władze zaborcze). Mimo licznych przeszkód polskie kobiety były założycielkami lub działaczkami takich organizacji jak Towarzystwo Pomocy Naukowej dla Dziewcząt Polskich czy będące swoistą rewolucją obyczajową Towarzystwo Przyjaciół Wzajemnego Pouczania się i Opieki nad Dziećmi „Warta” – pierwsza w Wielkopolsce organizacja ustanowiona bez męskiego patrona. W tym sensie patriotyczna praca kobiet była jednocześnie aktywnością emancypacyjną.

Czwarty referat pt. Niezastąpiona – Celina Działyńska (1805-1883). Żona, matka, filantropka (w świetle źródeł ze zbiorów Biblioteki Kórnickiej) wygłosiła pani dr Edyta Bątkiewicz-Szymanowska z Biblioteki Kórnickiej. Współautorka opracowania dwóch tomów wspomnień Jadwigi Zamoyskiej. Zaangażowanie Celestyny Działyńskiej w pracę społeczną było tak ogromne, że stało się przedmiotem narzekań jej męża Tytusa. W Oleszycach Działyński postanowił przejść w swoim majątku z systemu pańszczyźnianego na czynszowy, czego wykonaniem zajęła się nie kto inny, ale właśnie Celina. Założyła szkołę dla włościan, wykorzystując nowatorskie metody dydaktyczne. Często sama przygotowywała materiały dla uczniów. W Poznaniu założyła Towarzystwo Dobroczynności Dam Polskich, organizowała ochronki dla dzieci. Sprowadziła do Kórnika Siostry Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo i, według zachowanych relacji, osobiście pomagała im w posłudze wobec potrzebujących. To tylko kilka przykładów bogatej działalności Celiny Działyńskiej, jakie przedstawiła dr Bątkiewicz.

Po każdym z referatów miała miejsce ciekawa dyskusja. Na koniec pan Karol Irmler podsumował konferencję i wyraził nadzieję na kolejne spotkania w tym duchu.

Piotr Ewertowski, fot. Szymon Szczęsny

/wj