XXII Pielgrzymka Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” oraz III Ogólnopolskie Spotkanie Gnieźnieńskie, odbywające się w dniach 10–11 kwietnia br., po raz kolejny stały się okazją dla Rady Głównej oraz członków Stowarzyszenia do wspólnej refleksji nad perspektywą realizacji misji Stowarzyszenia.

Piątkowe obrady rozpoczęły się wystąpieniem przewodniczącego Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” – Tomasza Nakielskiego. Witając zgromadzonych, podkreślił znaczenie wspólnych spotkań w Gnieźnie i Kaliszu dla toczącej się obecnie dyskusji nad kierunkami realizacji misji Stowarzyszenia. Zgodnie z adhortacją apostolską Christifideles laici konieczne jest oparcie działalności na chrześcijańskiej formacji katolików świeckich. Ponadto Stowarzyszenie powinno podjąć próbę skupienia swojej aktywności w jasno określonych obszarach wyznaczonych przez statut.

W części merytorycznej, wprowadzającej do późniejszej dyskusji, jako pierwszy zabrał głos prof. dr hab. Grzegorz Kucharczyk z Instytutu Historii PAN. W wykładzie pt. Cywilizacyjno-kulturowe konsekwencje chrztu Polski zwrócił uwagę na głębokie wpływy katolicyzmu w rozwoju cywilizacyjnym Polski na przestrzeni dziejów. Już sam akt przyjęcia przez Mieszka  I chrztu w obrządku łacińskim znacząco podnosił rangę tworzącej się państwowości i nadawał jej kontur duchowy. Wejście w krąg kultury Europy Zachodniej odróżniło jego państwo od sąsiednich plemion słowiańskich, trwających w pogaństwie (Słowianie połabscy) bądź tych, którzy przyjęli liturgię wschodnią (Ruś Kijowska). Jedną z pozytywnych konsekwencji tego wyboru, oprócz zewnętrznych cech cywilizacyjnych, jak: wprowadzenie alfabetu, kalendarza, zaawansowanej architektury czy kultury rolnej, było również zakorzenienie w społeczeństwie prymatu etyki katolickiej w kwestiach politycznych. Do wybitnych przedstawicieli tej myśli należeli m.in.: Paweł Włodkowic (O władzy papieża i cesarza w stosunku do niewiernych), który na soborze w Konstancji uzasadniał na podstawie Biblii prawo pogan do posiadania ziemi, oraz przedstawiciel ruchu egzekucyjnego Andrzej Frycz Modrzewski (O naprawie Rzeczypospolitej). Dopełnieniem chrztu Polski za Mieszka I było święte życie i ślub z Władysławem Jagiełłą królowej Jadwigi, która przez swoje poświęcenie doprowadziła do zawiązania się unii Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego opierającej się na fundamentach wiary rzymskokatolickiej. Nasilające się na przełomie XVI i XVII w. zagrożenie ze strony muzułmańskiego Imperium Osmańskiego spowodowało rozwój idei wyrażanej hasłem Polska przedmurzem chrześcijaństwa, doprowadzając do wytworzenia się wśród szlachty etosu Sarmaty – rycerza-obrońcy wiary. Również w tym czasie nastąpiły wydarzenia związane z potopem szwedzkim – obrona Jasnej Góry i śluby lwowskie Jana Kazimierza, którymi król zawierzył państwo opiece Matki Bożej. Święty Jan Paweł II podczas wizyty na Zamku Królewskim w Warszawie, w 1991 r. określił ten, a także późniejszy okres naszej historii jako „czas dialogu kultury polskiej z Bogiem”. Myśl romantyzmu, za ks. abp. Józefem Teodorowiczem postrzegana jako „kwiat, który wyrósł w cieplarni Kościoła”, jest kolejnym składnikiem tradycji, w którym odnajdujemy wiarę w istnienie Bożej opatrzności i sprawiedliwości, tak często akcentowanych w dziełach A. Mickiewicza, J. Słowackiego, Z. Krasińskiego i C. Norwida. Wreszcie to właśnie wiara katolicka, obok języka, stanowiła kluczowy element w procesie tworzenia i pogłębiania świadomości narodowej, dając możliwość przetrwania po utracie suwerenności i wobec prowadzonej przez zaborców polityki wynaradawiania. Każde uderzenie w Kościół było uderzeniem w polskość. Na przekór przeciwnościom stąd, z Kościoła, wyszło jednak odrodzenie kraju przejawiające się choćby w osobach prekursorów pracy organicznej, m.in. księży Augustyna Szamarzewskiego i Piotra Wawrzyniaka. Także walka ze współczesnymi totalizmami zakończyła się sukcesem dzięki zdecydowanym postawom kard. Stefana Wyszyńskiego, bł. ks. Jerzego Popiełuszki i św. Jana Pawła II. Charakter naszej ojczyzny od zawsze tworzyli męczennicy, gdyż już pierwszemu z nich – św. Wojciechowi – zawdzięczamy ład hierarchiczny dziejów Polski oparty o utworzone biskupstwo gnieźnieńskie.

Drugim prelegentem był radny powiatu gnieźnieńskiego Robert Gaweł z referatem pt. Kształtowanie postaw patriotycznych. Jako przewodniczący Stowarzyszenia Gniezno XXI oraz nauczyciel historii odniósł się do problemów, z jakimi spotykają się osoby prowadzące działalność o charakterze edukacyjno-patriotycznym. Wymienił błędne podejście do instytucji szkoły, obecnie będącej bardziej placówką opiekuńczą niż miejscem kształtującym wspólnotę narodową, co powinno stanowić istotę systemu nauczania. Również niekontrolowany wzrost informatyzacji młodszego pokolenia ogranicza jego możliwości w zacieśnianiu więzi społecznych. Wciąż jednak istnieją sposoby na oderwanie młodzieży od typowo konsumpcyjnego stylu życia. Należą do nich szczególnie zajęcia z zakresu historii lokalnej. Konkretnymi przykładami są tutaj gry uliczne i rekonstrukcje historyczne. Podobne efekty może przynieść skłaniająca do dyskusji debata oksfordzka, adaptacja zabytkowych budynków i urządzeń dla ruchu turystycznego, renowacja cmentarzy i pomników oraz przypominanie wybitnych postaci danego regionu.
Przedstawione zagadnienia stanowiły wprowadzenie do części warsztatowej, w której uczestnicy spotkania w trzech grupach zajęli się perspektywami działalności Stowarzyszenia w obszarze patriotyczno-historycznym. Rozważaniami zostały objęte projekty realizowane na poziomie ogólnopolskim, „całopolskim” (zadania podejmowane w tym samym czasie przez wszystkie struktury organizacyjne) i okręgowym.

Pierwszy dzień zakończył Apel Jasnogórski połączony z modlitwą różańcową w intencji ofiar katastrofy smoleńskiej w jej 5. rocznicę. Kościół pw. św. Jana Chrzciciela stał się również kolejnym przystankiem relikwii św. Jana Pawła II, odbywających w tym roku ogólnopolską peregrynację. Dzięki przychylności gospodarza miejsca – ks. kan. Kazimierza Kocińskiego chętni mieli możliwość zwiedzenia uchodzącej za najstarszą w Gnieźnie budowli sakralnej, będącej przykładem doskonale zachowanej architektury gotyckiej. Jej powstanie wiąże się z Zakonem Bożogrobców, sięgającym tradycjami okresu wypraw krzyżowych do Ziemi Świętej, a wnętrze zachwyca wspaniale odrestaurowaną polichromią, pełną symboli średniowiecznego chrześcijaństwa.
W sobotniej części spotkania liderzy grup pracujących nad programem historyczno-patriotycznym dla Stowarzyszenia przedstawili wnioski z dyskusji. Podkreślili konieczność zaangażowania się w nadchodzącą 1050. rocznicę chrztu Polski. Miałyby temu służyć: wyjątkowy ogólnopolski charakter przyszłorocznej pielgrzymki Stowarzyszenia do grobu św. Wojciecha, organizacja konferencji tematycznej, przybliżenie znaczenia logotypu organizacji, akcja promocyjna wydarzenia w skali ogólnokrajowej, a wszystko w kontekście nauczania naszego patrona – kard. Stefana Wyszyńskiego. Przedstawiono też inne ciekawe propozycje: podjęcie działań promujących patronów nagród ogólnopolskich przyznawanych przez Stowarzyszenie oraz ustanowienie święta Stowarzyszenia.
Następnie uczestnicy przenieśli się do Prymasowskiego Wyższego Seminarium Duchownego, gdzie grono pielgrzymów powiększyło się o członków z Kalisza i Wągrowca, przybyłych na spotkanie z ks. abp. Wojciechem Polakiem. Prymas Polski zapoznał zgromadzonych z inicjatywami związanymi z 1050. rocznicą chrztu Polski oraz projektem wydania niepublikowanych dotąd zapisków kard. Stefana Wyszyńskiego z lat 1947–1981. Wyraził przy tym głęboką nadzieję na rychłą beatyfikację Prymasa Tysiąclecia. Zachęcił także do aktywnego włączania się w pomoc przy organizacji Światowych Dni Młodzieży w 2016 r. w Krakowie, z udziałem papieża Franciszka.

Centralny punkt, a zarazem zwieńczenie pielgrzymki i gnieźnieńskiego spotkania Stowarzyszenia stanowiła uroczysta Msza święta, odprawiona przez księdza prymasa Wojciecha Polaka w Bazylice Archikatedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Wojciecha w intencji Stowarzyszenia oraz o rychłą beatyfikację sługi Bożego Stefana Kardynała Wyszyńskiego. W wygłoszonej homilii, odnosząc się do tegorocznego hasła programowego Stowarzyszenia Rodzina Bogiem silna, ksiądz prymas przestrzegał za kard. Wyszyńskim, że wygnanie Boga z rodziny jest początkiem jej upadku, ten zaś jest początkiem upadku narodu i państwa. Natomiast „jeśli w rodzinie będzie obecny duch Chrystusa Zmartwychwstałego, Boży Duch, to będzie On przywracał jej prawdziwe siły i zdrowie”.

Szymon Szczęsny