Trudno wyobrazić sobie kształt współczesnej krajowej kultury chrześcijańskiej bez Nagrody im. Włodzimierza Pietrzaka. Najdłużej przyznawane wyróżnienie kulturalne w dziejach nowoczesnej Polski w tym roku zyskało dodatkowy wymiar na skutek kwietniowej katastrofy pod Smoleńskiem. Jednym z laureatów nagrody został bowiem jeden z poległych na pokładzie samolotu lecącego na obchody 70-lecia zbrodni katyńskiej. W kontekście wydarzeń gorącej „polskiej wiosny 2010” jeszcze dobitniej przekonaliśmy się, że kultura stanowi wielkie źródło życia duchowego, wspierającego tożsamość i siły witalne narodu.

W czasach PRL Nagroda im. Pietrzaka przyznawana przez Stowarzyszenie PAX stanowiła jedyną możliwą w ówczesnych realiach politycznych przeciwwagę dla popularyzowanej przez władze państwowe tzw. kultury świeckiej. W nowej rzeczywistości wyróżnienie przyznawane od 1997 roku przez Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana” ma ambicję wspierania wartościowych zjawisk oraz dokonań wpisujących się w chrześcijańskie i humanistyczne przesłanie poszukiwania prawdy, dobra i piękna. Kapituła Nagrody nie kieruje się jedynie kryteriami oceny dzieł twórców, ale również stopniem oddziaływania ich dokonań na formację duchową Polaków. Dlatego wśród nagrodzonych znaleźli się najwybitniejsi twórcy literatury katolickiej (Roman Brandstaetter, Zofia Kossak, Ernest Bryll) oraz artyści odwołujący się w swojej pracy do szeroko rozumianego świata wartości moralnych (Czesław Niemen, Krzysztof Penderecki).

Tegoroczna uroczystość wręczenia nagród odbyła się 25 czerwca w Muzeum Kolekcji im. Jana Pawła II Fundacji Janiny i Zbigniewa Porczyńskich w Warszawie.

Rektor niezwyczajny, odważny historyk

W kategorii Nagrody Naukowej Kapituła uhonorowała tragicznie zmarłego w wyniku tragedii smoleńskiej ks. prof. Ryszarda Rumianka. Od 2005 roku pełnił on funkcję rektora UKSW. Ksiądz Rumianek był przez prawie 40 lat kapłanem Archidiecezji Warszawskiej (święcenia otrzymał w 1972 roku z rąk Prymasa Tysiąclecia). W swojej pracy naukowej specjalizował się w historii biblijnej, a zwłaszcza egzegezie ksiąg Starego Testamentu oraz teologii biblijnej i pastoralnej. Obok pasji naukowych i duszpasterstwa był również zapalonym podróżnikiem – miał m.in. licencję przewodnika pielgrzymek po Ziemi Świętej. W pamięci wielu studentów i pracowników UKSW zapisał się jako człowiek pełen skromności, taktu i życzliwości dla młodzieży oraz podwładnych. Sporym osiągnięciem organizacyjnym śp. rektora był znaczny rozwój warszawskiej uczelni, w tym rozbudowa kampusów uniwersyteckich. Za jego kadencji uczelnia stała się ważnym ośrodkiem polskiego życia naukowego i renomowanym ośrodkiem formacji młodej inteligencji katolickiej. Nagrodę, którą odebrali siostra ks. Rumianka oraz nowy rektor uczelni, ks. prof. dr hab. Henryk Skorowski, przyznano więc zarówno za wybitne osiągnięcia zmarłego na polu biblistyki, jak i jego pracę administracyjno-dydaktyczną. „Dla nas nagroda ta zawsze będzie w jakiś sposób pęknięta, naznaczona rysem tragicznej śmierci i przepasana kirem żałoby. Ale jako ludzie wierzący musimy mieć świadomość, że w tej nagłej śmierci jest jakiś wyższy sens. Warto przypominać, że ks. Rumianek był nie tylko wybitnym naukowcem i rektorem, ale po prostu – dobrym człowiekiem” – podkreślono podczas laudacji.

Drugim laureatem Nagrody Naukowej został historyk prof. dr hab. Jerzy Pietrzak. Uhonorowano jego dorobek badawczy nad dziejami Kościoła w Polsce, w tym monumentalne opracowanie dotyczące postaci kard. Augusta Hlonda. Urodzony Wielkopolanin i badacz dziejów swojej „małej ojczyzny” jest wykładowcą uczelni wyższych w Łodzi i we Wrocławiu. Laureat pozostaje też cenionym działaczem społecznym i politycznym (pełnił m.in. funkcję senatora z ramienia Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego w I kadencji Senatu RP oraz dyrektora gabinetu Marszałek Senatu Alicji Grześkowiak). „Historykiem Kościoła zostałem niejako z przypadku. Gdyby księża – historycy byli bardziej przebojowi, z pewnością zabrakłoby mnie w gronie nagrodzonych” – żartobliwie zauważył nagrodzony, dodając zarazem, że zajęcie się problemami dziejów Kościoła w czasach Polski Ludowej było dla młodego naukowca aktem sporej odwagi.

Promotor kapłanów-męczenników

Nagrodę Specjalną otrzymał w tym roku ks. prałat Tomasz Kaczmarek. Kapituła wyróżniła go za autentyzm posługi kapłańskiej oraz rzetelną pracę postulatora w procesach beatyfikacyjnych biskupa Michała Kozala, zamordowanego przez hitlerowców w obozie w Dachau, 108 duchownych-męczenników II wojny światowej (wyniesionych na ołtarze przez Jana Pawła II w 1999 roku) oraz ks. Jerzego Popiełuszki. Obfita dokumentacja przygotowana przez ks. Kaczmarka na procesy beatyfikacyjne polskich kapłanów została uznana przez watykańskich specjalistów za wzorcową. W laudacji, bp Wiesław Mering, przewodniczący Rady ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Episkopatu Polski, przypomniał, że laureat przez lata dał się poznać jako nauczyciel i opiekun duchowy kilku generacji kleryków, a także jako pomysłodawca letnich wyjazdów misyjnych na Białoruś i Ukrainę, rozpoczętych na przełomie lat 80. i 90. minionego wieku. Jednak największą zasługą nagrodzonego dla polskiego Kościoła są prace przy beatyfikacjach kapłanów-męczenników. „Męczennicy, których Kościół wyniósł na ołtarze, nieustannie pokazują nam pewien zmysł moralny. Są ważnym drogowskazem, dzięki któremu nasze społeczeństwo może normalnie funkcjonować” – ocenił sam nagrodzony.

Kronikarz czasów pogardy

Zdobywcą Nagrody Literackiej został prozaik, dramatopisarz, reportażysta oraz autor słuchowisk radiowych i scenariuszy teatralnych Janusz Krasiński. Urodzony w 1928 roku w Warszawie, członek Szarych Szeregów, osadzony w Auschwitz, po 1945 roku padł ofiarą stalinowskich represji i w latach 1947– 1956 przebywał w celach Mokotowa, Rawicza oraz Wronek. Po amnestii dla więźniów politycznych na fali odwilży po Październiku 1956 roku zadebiutował na łamach słynnego pisma „Po Prostu”. Jego pierwsza pełnowymiarowa powieść „Haracz szarego dnia” ukazała się jednak dopiero w 1959 roku dzięki Instytutowi Wydawniczemu PAX. Twórczość Krasińskiego (m.in. opowiadania „Skarga”, dramaty „Czapa” i „Kochankowie z klasztoru Valdemosa” czy też autobiograficzna powieść „Twarzą do ściany”) weszła na trwałe do kanonu polskiej literatury współczesnej. W werdykcie Kapituła uhonorowała pisarza za ukazanie godności człowieka zmagającego się z presją systemów totalitarnych. W laudacji przypomniano, że literatura zawsze była dla nagrodzonego miejscem dawania świadectwa o prawdzie ludzkiej kondycji.

Laureaci tegorocznej LXIII edycji Nagrody im. Włodzimierza Pietrzaka Fot. Dominik Różański

W słowie skierowanym do zgromadzonych laureat przypomniał, że Kościół i kapłani zawsze stanowili zasadniczy trzon oporu Polaków przeciwko narzuconym z zewnątrz porządkom. Pisarz przywołał w tym miejscu postaci bł. ks. Edwarda Detkensa (jednego z męczenników II wojny światowej) oraz ks. Czajkowskiego, kapelana żołnierzy antykomunistycznego podziemia, który w 1948 roku odprawił w celi Mokotowa Mszę św. dla prawie setki więźniów.

Śląski bard

Nagroda Muzyczna trafiła z kolei w ręce – śmiało można już dzisiaj powiedzieć –legendarnego twórcy Józefa Skrzeka (wywiad z laureatem zamieszczamy w bieżącym numerze „NG”). Wokalista, kompozytor i multiinstrumentalista, urodzony w Siemianowicach Śląskich, swoją dojrzałą karierę muzyczną rozpoczął w 1970 roku w pierwszym polskim zespole bluesrockowym Breakout kierowanym przez Tadeusza Nalepę i Mirę Kubasińską. W latach 1972–1973 współpracował z Czesławem Niemenem (wspólnym dziełem muzyków były płyty „Marionetki”, „Strange Is This Word” oraz „Ode To Venus”). Najbardziej znaną formacją muzyka pozostaje jednak trio SBB, będące pionierem polskiego rocka progresywnego. Od połowy lat 70. zespół nagrał kilkanaście płyt i wystąpił na wielu koncertach w Polsce i na całym świecie.

Śląski twórca był jednym z pierwszych polskich muzyków rockowych, który wypracował nowy nurt w twórczości religijnej. Skrzek od lat koncertuje również w kościołach, a jego najbardziej znanym dziełem sakralnym jest powstała w 1987 roku „Kantata Maryjna” do słów Romana Brandstaettera. W latach siedemdziesiątych posiadanie płyt SBB i słuchanie twórczości tej grupy nobilitowało towarzysko i dawało odczuć, że należy się do kulturalnej elity” – powiedział w czasie uroczystości wiceprzewodniczący Rady Głównej „Civitas Christiana” Karol Irmler, członek Kapituły Nagrody.

Pamięć o korzeniach

Ostatnią kategorią tegorocznych wyróżnień była Nagroda Zagraniczna. Otrzymało ją Stowarzyszenie Nauczycieli Szkół Polskich „Macierz Szkolna” z Litwy za pielęgnowanie kultury polskiej wśród najmłodszego pokolenia litewskich Polaków i wypracowanie pozytywnego obrazu mniejszościowego szkolnictwa polskiego w systemie edukacyjnym naszych północno-wschodnich sąsiadów. Członkowie Kapituły przypomnieli, że obok parafii polskie szkoły stanowią najważniejszy czynnik przypominający mieszkającym na Litwie Polakom, „skąd ich ród”, a działalność „Macierzy Szkolnej” stanowi ważny wzór dla aktywności wielu innych stowarzyszeń skupiających mniejszości narodowe zamieszkujące Republikę Litewską.

Kapitułę Nagrody im. Włodzimierza Pietrzaka stanowią: bp dr Wiesław A. Mering – przewodniczący Rady ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Komisji Episkopatu Polski, bp prof. dr hab. Andrzej Dziuba – przewodniczący Rady Naukowej KEP, ks. prof. dr hab. Jerzy Lewandowski – krajowy asystent kościelny Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana”, Ziemowit Gawski – przewodniczący Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana”, Karol Irmler i Marek Koryciński – wiceprzewodniczący Rady Głównej Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” oraz Zbigniew Borowik – redaktor naczelny Instytutu Wydawniczego PAX.