Poznanie twórczości Cypriana Norwida w gimnazjum i liceum ma niewątpliwy wpływ na kształtowanie świata wartości młodych ludzi. Takie było doświadczenie polskiej szkoły w dwudziestoleciu międzywojennym. Tak może być i obecnie. Zadaniem nauczyciela polonisty jest wskazanie właściwego tekstu i pokierowanie pracą nad lekturą tak, aby stanowiła przeżycie, do którego się wraca i z którego czerpie w różnych okresach życia.

Zamiłowanie do literatury polskiej

W Gimnazjum im. Marcina Wadowity Karol Wojtyła odkrył w sobie zamiłowanie do literatury polskiej, do poezji romantycznej – do Słowackiego, a zwłaszcza do Norwida. Świadectwo odbioru twórczości tego autora dał papież w 2001 roku podczas spotkania w Watykanie z delegacją przybyłą z urną z ziemią ze zbiorowego grobu, w którym został pochowany Norwid. Ziemia poświęcona przez Ojca Świętego trafiła do Krypty Wieszczów na Wawelu. Wtedy papież powiedział: „Chciałem rzetelnie spłacić mój osobisty dług wdzięczności dla poety, z którego dziełem łączy mnie bliska, duchowa zażyłość, datująca się od lat gimnazjalnych” (Norwid bezdomny. W 180. rocznicę urodzin poety, red. J. Kopciński, Warszawa 2002, s. 10–12).

Profesor Irena Sławińska podzieliła się wspomnieniami o interesujących zajęciach w gimnazjum poświęconych twórczości autora Czarnych kwiatów. Poeta był obecny w programie szkolnym Gimnazjum im. Elizy Orzeszkowej w Wilnie o profilu humanistycznym. Profesor Sławińska ukończyła to gimnazjum, zdając maturę w 1930 roku. Przyznaje, iż wtedy zainteresowała się prozą poetycką Norwida i krótkimi, aforystycznymi utworami poety.

Rozbudzić wśród młodzieży zamiłowanie do literatury na etapie kształcenia gimnazjalnego i licealnego to nie lada wyzwanie dla nauczycieli polonistów i wychowawców. Działania nauczyciela powinny koncentrować się na odkrywaniu wartości uobecnionych w dziele, cenionych i realizowanych w życiu. Potrzeba pracy nad kształceniem aksjologicznym zapisana została w Podstawie programowej, gdzie zwraca się uwagę na rozwój osobowościowy wychowanków.

Arkadiusz Janiszewski: III nagroda w konkursie fotograficznym pod hasłem: „Obraz słowa Cypriana Norwida i bł. Papieża Jana Pawła II”

Wartości w utworach Norwida i w przekazie Jana Pawła II

Wśród wartości wpisanych w różne utwory Cypriana Kamila Norwida do najważniejszych należą: Bóg, człowiek, prawda, miłość, wolność, dobro, piękno, ojczyzna, praca. Poszukując uzasadnienia do takiego zestawu wartości, wystarczy sięgnąć do badań nad językiem poety, w których otrzymamy informacje m.in. o częstotliwości użyć poszczególnych nazw w całej twórczości autora Promethidiona, a także o ich znaczeniach.

W badaniach nad językiem Norwida prowadzonych przez Pracownię Słownika Języka Cypriana Norwida w Warszawie, które dotychczas zostały opublikowane w pięciu tomach, znajdziemy najważniejsze kategorie pojęć Norwidowskich. Warto odnotować, że tom piąty Chrześcijaństwo w pismach Cypriana Norwida pod red. A. Kadyjewskiej, T. Korpysza, J. Puzyniny (Warszawa 2000) został dedykowany Ojcu Świętemu i wręczony podczas spotkania z delegacją naukowców w 2001 roku ogłoszonym Rokiem Norwidowskim.

Norwidowskim. Jesteśmy spadkobiercami Cypriana Norwida i Jana Pawła II

We współczesnej szkole na poziomie gimnazjum polonista może podjąć z uczniami analizę wybranych utworów lub omówić niektóre z nich we fragmentach w zależności od poziomu zespołu klasowego i zainteresowań uczniów. Uczniom należy wskazać utwory i podjąć ich interpretację podczas lekcji języka polskiego w kontekście aksjologiczno-egzystencjalnym. Nowoczesne metodyczne rozwiązania podpowiada publikacja Cyprian Norwid w nowej szkole (red. R. Doktór, Lublin 2004). Znalazły się tam scenariusze godzin języka polskiego dla gimnazjalistów i licealistów, propozycje kontekstów literatury współczesnej, komentarze metodyczne, materiały do lekcji, propozycje zadań domowych.

Pomocny zestaw scenariuszy lekcji wychowawczych na temat „papieskiego programu nauczania” dla licealistów zawiera publikacja Zdzisława Struzika Program wychowawczy oparty na wartościach. Według nauczania Jana Pawła II (Warszawa 2010). Proponuje się tu wychowanie do wartości jako cel wychowania. W tej propozycji programowej wymienia się wartości z zachowaniem następującej hierarchii: miłość, dobro, sprawiedliwość, piękno.

Warto poddać analizie fragmenty dzieł Norwida, które wielokrotnie wykorzystywał w homiliach Ojciec Święty, jak odczytywał teksty Norwida, w jaki sposób odnosił je do aktualnej sytuacji społeczno- politycznej w przemówieniach do rodaków podczas pielgrzymek.

Poszukiwanie odpowiedzi na tak postawione pytania oraz próba opisu i oceny sposobu odczytywania wielkiego poety i myśliciela przez wielkiego człowieka może okazać się działaniem inspirującym młodzież do bliższego zainteresowania się twórczością autora Vade-mecum i przekazem Ojca Świętego. Odpowiedni do realizacji zadań na podstawie cytatów z utworów Norwida i wypowiedzi papieża jest projekt edukacyjny Jesteśmy spadkobiercami dziedzictwa Cypriana Norwida i Papieża Jana Pawła II. Działania podjęte w ramach projektu realizowane są na kilku przedmiotach nauczania: język polski, sztuka, informatyka, religia w różnych zespołach klasowych.

Spopularyzowane wielokrotnie przytaczanie słowa Norwida „Ojczyzna to wielki zbiorowy obowiązek” są dobrym tematem do dyskusji na lekcji języka polskiego. Taką lekcję może przygotować wyznaczona grupa uczniów i być odpowiedzialna za jej przebieg. W centrum zainteresowania trzeba postawić pojęcie „ojczyzna” i odpowiedzieć na pytanie: „Czym dla ciebie jest dziś ojczyzna?”. Odpowiedziami mogą być dokończenia zdań rozdanych uczniom w kartach pracy: „Ojczyzna to…”. Druga grupa uczniów poszukuje odpowiedzi na pytanie: „Jak pojmowali ojczyznę Polacy różnych pokoleń? Jakie przykłady realizacji obowiązków wobec ojczyzny odnotowane zostały w literaturze, sztuce?”. Jednym z przykładów jest wypowiedź papieża z czerwca 1983 roku podczas pielgrzymki do Polski. W sytuacji trwającego w Polsce stanu wojennego papież powiedział: „Temu, co jest słusznym łaknieniem i pragnieniem sprawiedliwości w życiu naszego Narodu, trzeba odpowiedzieć w taki sposób, ażeby cały Naród odzyskał wzajemne zaufanie. Nie można tego niszczyć ani tłumić, nie można tego zaniedbać, bo jak mówi nasz Poeta: Ojczyzna jest to wielki, zbiorowy Obowiązek”.

Uczniowie wybierają najbardziej odpowiadającą ich myśleniu o ojczyźnie definicję i uzasadniają wybór. Inna grupa wykonuje mapę myśli ze słowem „ojczyzna” i prezentuje ją podczas lekcji.

Obraz słowa Cypriana Norwida i Jana Pawła II

Instytut Jana Pawła II w Warszawie objął patronatem projekt edukacyjny „Norwid w naszym gimnazjum 2001 – 2011”. Służył on nie tylko podsumowaniu dziesięciolecia pracy wokół Cypriana Norwida w Gimnazjum w Bielsku (od 2004 roku Norwid jest patronem naszej szkoły). Głównym celem projektu jest wdrażanie uczniów do świadomego odbioru dzieł kultury oraz podejmowanie przez gimnazjalistów własnych działań twórczych. 23 maja, w miesiącu beatyfikacji Jana Pawła II, w dniu 128. rocznicy śmierci poety, patrona gimnazjum, z tej okazji odbyła się uroczystość. Młodzież uczestniczyła w międzyszkolnym konkursie fotograficznym związanym ze słowem Norwida i Jana Pawła II.

Przez dziesięć lat realizacji projektu w naszym gimnazjum podjęto działanie edukacyjne zmierzające do włączenia młodzieży w przeżywanie doniosłego wydarzenia w historii powszechnej połączonej z lokalnym jubileuszem – obchodami 10-lecia pracy wokół patrona. 23 maja odprawiona została Msza św. dziękczynna za beatyfikację Ojca Świętego oraz za duszę Cypriana Kamila Norwida w kościele parafialnym pw. św. Jana Chrzciciela w Bielsku. Mszę celebrował ks. Roman Bagiński, dyrektor Wydziału Duszpasterskiego Kurii Biskupiej w Płocku. Kazanie poświęcone związkom Norwida i Jana Pawła II wygłosił ks. Józef Różański z bielskiej parafii.

W uroczystości uczestniczyli zaproszeni goście: Piotr Zgorzelski, starosta płocki, Józef Rozkosz, wójt gminy Bielsk, Alojzy Balcerzak, artysta malarz. Przygotowana została wystawa „Norwid w naszym gimnazjum 2001 – 2011”, która dokumentowała działania edukacyjne i osiągnięcia uczniów w czasie ostatniej dekady. Zaprezentowano na niej m.in. konkursowe prace fotograficzne uczniów. Uczniowie Gimnazjum im. Cypriana Norwida w Bielsku i prof. Jerzego Kondrackiego w Łącku wykonywali fotografie do słów Norwida z uwzględnieniem wypowiedzi Jana Pawła II. Hasło konkursowe brzmiało „Obraz słowa Cypriana Norwida i bł. Papieża Jana Pawła II”.

Regulamin konkursu zakładał wykonanie od jednej do trzech fotografii, która miała stanowić obraz słów występujących w następujących ośmiu zestawach konkursowych: Wędrówka, Ojczyzna, O sztuce, Praca i religijność, Piękno, Piękno – praca – zmartwychwstanie, Piękno a dobro, Powołanie człowieka. Największym zainteresowaniem wśród uczestników konkursu cieszył się zestaw Piękno.

Komisja w składzie: przewodnicząca Anna Strzelczak (studio fotografii), członkowie: Danuta Rychlewska (Towarzystwo Naukowe Płockie), polonistka i miłośnik fotografii, Leszek Skierski, prezes Płockiego Koła Oddziału Warszawskiego Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, Wioletta Żórawska, koordynator konkursu, sekretarz (Gimnazjum im. Cypriana Norwida w Bielsku), ogłosiła następujący werdykt: I miejsce zajęła Martyna Leńska z Gimnazjum im. Cypriana Norwida w Bielsku, II miejsce – Alicja Kamińska z Gimnazjum im. Cypriana Norwida w Bielsku, III miejsce – Arkadiusz Janiszewski i Dawid Panczenko z Gimnazjum w Łącku. Wyróżniono prace Aleksandry Białoskórskiej z Gimnazjum w Bielsku, Huberta Jakowskiego z Gimnazjum w Łącku, Laury Lipińskiej z Gimnazjum w Łącku i Dawida Panczenko z Gimnazjum w Łącku.