Z inicjatywy kolbuszowskiego Oddziału Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” w Miejskiej i Powiatowej Bibliotece Publicznej w Kolbuszowej 24 września odbyła się sesja popularnonaukowa „Emigracja kolbuszowska do USA na przełomie XIX i XX wieku”.

Podczas sesji referaty wygłosili: Marian Piórek, wiceprezes RTK im. J.M. Goslara, historyk regionalista – „Wyjazdy mieszkańców powiatu kolbuszowskiego do USA na przełomie XIX i XX w.”, ks. dr Sławomir Zych z KUL-u – „Opieka duszpasterska nad emigrantami z terenu Kolbuszowszczyny przed pierwszą wojną światową”, Wojciech Mroczka, historyk regionalista – „Emigracja do Ameryki na przykładzie wsi Lipnica”.

Problematyka emigracyjna europejska i zaoceaniczna odżyła w badaniach naukowych w Polsce dopiero po przemianach ustrojowych lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Najwcześniej tym zagadnieniem zainteresowali się historycy Kościoła katolickiego. Przy niektórych uczelniach katolickich powołano instytuty apostolstwa misyjnego, m.in. w Poznaniu. Można i trzeba się zastanawiać, co skłaniało społeczeństwo powiatu kolbuszowskiego do pozaoceanicznego wychodźstwa, szczególnie w latach 1890–1924 i jaki był los tych emigrantów. Na terenie powiatu kolbuszowskiego nie ma rodziny, z której nie wyjechałoby do USA kilka lub kilkanaście osób. Nie było wówczas Polski, a pojęcie ojczyzny utożsamiano zazwyczaj tylko z rodzinną ziemią (ojcowizną), bliską rodziną i krewnymi. Te tereny (Galicja) były przeludnione, brakowało ośrodków przemysłowych, występowało duże bezrobocie i przeludnienie wsi. Panowała powszechnie bieda zwana „nędzą galicyjską”. Rozdrobnienie gruntów ornych zwanych często „szachownicą pól” negatywnie wpływało na sytuację materialną galicyjskiej wsi.

Właściwie emigracja zarobkowa do 1889 r. była jeszcze słaba. Gwałtownie wzrosła dopiero w wyniku zmian, jakie przyniosła rewolucja przemysłowa. Wówczas z powiatu kolbuszowskiego emigrowali „za chlebem” chłopi, koloniści niemieccy i Żydzi. Emigracja została przyhamowana na krótko w czasie I wojny światowej i przez wielki kryzys gospodarczy lat trzydziestych XX wieku. W tym okresie z powiatu kolbuszowskiego wyemigrowało ponad 30 tys. osób.

Wielu historyków i publicystów potwierdza tezę, że: „(…) próbą obrony przed nędzą i społeczną marginalizacją stała się emigracja, zarówno sezonowa, jak i stała. Początkowo uchodźcy udawali się do krajów zachodniej Europy (m.in. Niemcy, Francja), a następnie do USA”. Szacunkowo wylicza się, że w USA przed I wojną światową przebywało trzy miliony Polaków. I nic dziwnego, że USA były uważane za „czwartą dzielnicę Polski”.

W miarę upływu czasu także hierarchowie Kościoła katolickiego zmieniali stanowisko wobec emigrantów. Przykładem mogą być diecezje: przemyska i tarnowska, którym podlegały parafie powiatu kolbuszowskiego. Za rządów biskupa przemyskiego J. Pelczara i biskupa tarnowskiego L. Wałęgi przesunięto akcent w działalności duszpasterskiej z powstrzymywania wychodźstwa na rzecz aktywnej opieki nad emigrantami. Zaczęła się działalność misyjno-duszpasterska polskich księży i zakonników w ośrodkach polonijnych w USA, Brazylii, Argentynie czy Kanadzie.

Głównym przystankiem emigrantów m.in. z terenów Polski udających się na kontynent amerykański był port Ellis Island. Tutaj działał główny ośrodek przyjmowania imigrantów do USA.

Jeden z badaczy referujących zjawisko emigracji w powiecie kolbuszowskim stwierdził, na podstawie analizy danych spośród 156 997 emigrantów 6534 osoby (4,16 proc.) były mieszkańcami powiatu kolbuszowskiego. Wśród nich byli także koloniści niemieccy i Żydzi. Największą grupę (ok. 60 proc.) stanowiły dzieci i młodzież od 1-20 lat. Najwięcej osób wyjechało z Lipnicy (693), Kolbuszowej (544) i Weryni (290).

Przedstawiona problematyka wywołała duże zainteresowanie wśród uczestników sesji. Z zaproszonych gości w sesji uczestniczyli m.in. Krzysztof Budzisz, dyrektor Oddziału Okręgowego Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” w Rzeszowie, prezes RTK im. J.M. Goslara, dyrektor Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej w Kolbuszowej Andrzej Jagodziński i ks. Lucjan Szumierz proboszcz parafii pw. Wszystkich Świętych w Kolbuszowej.