Przypomnienie w okresie Wielkiego Postu sugestywnie dawniej obrazowanych naszych grzechów może być przyczynkiem do przemyśleń dotyczących dobra i zła, występku i cnoty

Średniowieczna plastyka, szczególnie rzeźby i grafiki, przedstawiająca symbole uznanych grzechów porażała brzydotą i okrucieństwem. Odrażające postacie grzechów w śmiertelnej walce atakowały zamek cnót. Później tę problematykę malarsko poszerzyli najpierw Hieronymus Bosch (1453–1516) na obrazie „Siedem grzechów głównych” i Pieter Bruegel (1526–1569) na obrazie „Walka karnawału z postem”.

W liturgii Kościoła grzech to czyn, który prowadzi do oddalenia od Boga jako źródła życia. Chrześcijańskim grzechom głównym – pycha, chciwość, nieczystość, zazdrość, nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu, gniew, lenistwo – odpowiada siedem dni w piekle opisanym przez Dantego w „Boskiej komedii”. Skazują one człowieka na wieczne potępienie. Oprócz grzechów głównych istnieją również pomniejsze przewinienia (grzechy powszednie), takie jak: tchórzostwo, oszustwo, bałwochwalstwo, niestałość, niewierność, niesprawiedliwość, szaleństwo, nieopanowanie, oszczerstwo i ignorancja. W średniowieczu każdemu grzechowi przypisane było emblematyczne zwierzę: nieczystości – świnia lub kozioł, zachłanności – wilk, pysze – nietoperz lub paw, hipokryzji – lis, lenistwu – osioł, tchórzostwu – zając.

W XVI i XVII wieku głównym motywem i jednym z najpowszechniejszych elementów plastycznych stał się grzech pychy. Już wcześniej zajmowała ona ważne miejsce na graficznych diagramach i drzewach grzechów, stanowiąc ich pień lub korzeń. Demon pychy (superbii) po występach w przebraniu możnowładców lub w postaci przerażającej staruchy zapożyczył z czasem urodę i akcesoria dawnej „nieczystości” (luxurii). Przybrała ona zatem wygląd bogato ubranej młodej kobiety przeglądającej się sobie z uznaniem w lusterku i w towarzystwie pawia. W historii etyki chrześcijańskiej wielokrotnie podkreślano próby superbii w dorównaniu Bogu. Przykładem tej zuchwałości jest w Biblii bunt aniołów. Powszechnie zrozumiałym obrazem jej poskromienia stało się w sztuce przedstawienie „Archanioła Michała gromiącego szatana” fascynujące wielu wybitnych twórców.

Pieter van der Heyden – „Pycha” wg Pietera Bruegla St. z serii „Siedem grzechów głównych”

Stałym atrybutem innego grzechu głównego chciwości (avaritii) była sakiewka z pieniędzmi lub skrzynia ze złotem. Warto zwrócić uwagę, że chciwość oprócz lichwiarstwa od dawna wiązała się ściśle z dwoma innymi profesjami. Do chciwości byli zaliczani „lekarze pragnący, by ludzie chorowali, i prawnicy, oczekujący wielu ważnych spraw i procesów sądowych”. Rzeźbiarska personifikacja chciwości w sztukach pięknych jako postać kobieca lub męska pojawiała się w towarzystwie ropuchy i z podkreślającą zaślepienie żądzą posiadania – opaską na oczach.

Biblijnym przykładem roztropnego oparcia się pokusom kolejnego grzechu nieczystości (luxurii) jest scena wyrwania się Józefa z lubieżnych objęć żony Putyfara. Na wczesnych obrazach artyści stosowali się do zalecanej przez Kościół zasady przedstawiania grzechu nieczystości pod wyjątkowo szpetną postacią uwodzicielki. Później, by podkreślić wagę odmowy, nieczystość przybierała postać ślicznej, młodziutkiej dziewczyny. Grzechem popełnianym poprzez obżarstwo i pijaństwo było niezwykle często obrazowane przez artystów łakomstwo (gula). Skutki pijaństwa łączą ten grzech z nieczystością, gniewem (ira) i lenistwem (acedia). Dawne grafiki przedstawiają łakomstwo jako rozwiązłą, zapijaczoną i tłustą niewiastę z dzbanem w ręku i wymiotującym wieprzem w tle. Obraz „Wesele chłopskie” P. Bruegla ma proste przesłanie: leniwy chłop ma skłonność do pijaństwa, to zaś nieodmiennie prowadzi do bójek i rozwiązłości. Nieodłącznym atrybutem siódmego grzechu głównego, brzydkiej i ślepej zazdrości (invidii), był podstępny, oślizgły wąż, a symbolem jej egoizmu uwiązany na łańcuchu pies z kością w pysku (pies ogrodnika).

Przypomnienie tak sugestywnie dawniej obrazowanych naszych grzechów w obecnym czasie postu może być przyczynkiem do ważnych przemyśleń tyczących dobra i zła, życia występnego i cnoty oraz znaczenia grzechu w wielowiekowych dziejach ludzkości.