Jeszcze przed Bożym Narodzeniem, w Zamku Królewskim, można będzie obejrzeć wyjątkową wystawę, prezentującą skarby Jasnej Góry.

Plakietka wotywna pielgrzymki krakowskiej 1819

Ekspozycja zatytułowana „U tronu Królowej Polski – Jasna Góra w dziejach kultury i duchowości polskiej” zgromadzi ponad sto pięćdziesiąt starannie wybranych dzieł malarstwa, złotnictwa i iluminatorstwa, szat liturgicznych, wotów i dokumentów historycznych świadczących o dziejowym znaczeniu Jasnej Góry w losach polskiego narodu. Wystawa jest bliska każdemu Polakowi. Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej i klasztor jasnogórski jest znany wszystkim. Prawie co drugi mieszkaniec naszego kraju pielgrzymował lub osobiście zwiedzał częstochowskie sanktuarium. Nie powtarzając ięc znanych wszystkim dziejów częstochowskiego klasztoru i obrazu na Jasnej Górze, warto skupić się na przechowywanych tam zabytkach sztuki, które często umykają uwadze pielgrzymujących lub wręcz czasami są dla nich po prostu niedostępne. Takie właśnie dzieła sztuki przynosi wystawa w Zamku Królewskim. Poza wyjątkowymi sytuacjami wojennego zagrożenia przechowywana w murach klasztoru historyczna spuścizna nigdy nie opuszczała Częstochowy. Obecna monumentalna wystawa zorganizowana przy wszechstronnej współpracy z klasztorem oo. paulinów jest więc przedsięwzięciem bez precedensu – wyjątkiem zarówno w dziejach klasztoru, jak i polskiego muzealnictwa. Niezwykle ważne i ciekawe są przechowywane w jasnogórskim klasztorze, bardzo rzadko pokazywane pergaminowe i papierowe dokumenty. Najstarszy z nich, opatrzony datą 22 czerwca 1382 roku, dotyczy fundacji Władysława Opolczyka i poświadczony jest niezmiernie rzadką pieczęcią majestatyczną księcia. Stanowi ona miniaturowe dzieło gotyckiej plastyki, przedstawia bowiem z wielką precyzją samego Opolczyka w pełnej zbroi, na koniu, z maleńką małpką uczepioną przy kulbace siodła. Drugi z kolei to przywilej fundacyjny Władysława Jagiełły z roku 1393 opatrzony jest wielką pieczęcią majestatyczną króla, również posiadającą znaczne wartości artystyczne i poznawcze. Na Jasnej Górze zachowały się także trzy tomy „Księgi cudów”.

Sukienka rubinowa z klejnotami XVI – XVII w.

Od początku XVI aż do połowy XVIII w. wpisywano tu kolejne cuda, jakie wydarzały się za przyczyną obrazu Matki Bożej Częstochowskiej. W wieku XVIII księgi te zostało ozdobione serią amatorskich rysunków, naiwnych, lecz pełnych ekspresji i upamiętniających ważne dla Polski wydarzenia historyczne. Do najcenniejszych pomników kultury polskiego średniowiecza należy znajdujący się na Jasnej Górze mszał fundacji Jana Olbrachta. Najbardziej okazała scena tego rękopiśmiennego zabytku przedstawia modlitwę króla Dawida. Na rysunku rozpoznać można króla Jana Olbrachta, jako młodego rycerza ubranego w szmelcowaną zbroję. Kompozycja ujmuje moment, kiedy Dawid modli się przed rozpoczęciem walki z Goliatem, i stanowi aluzję do bohaterskich zmagań Olbrachta z pogańska nawałą Turków. Wspaniały zbiór dzieł sztuki rzemiosła artystycznego najwyższej próby stanowią dary, jakie przed cudownym obrazem Matki Bożej w podzięce za liczne zwycięstwa składali królowie, hetmani, sławni wodzowie.

Mensa Mariana, zaplecek obrazu Matki Boskiej, 1705

Kielich fundacji Jerzego I. Lubomirskiego, Wiedeń 1743

Para wazonów kryształowych z daru królowej Marii Józefy z 1744 r.

Monstrancja, dar króla Zygmunta Starego, Kraków 1542 r.

Na wystawie w Zamku Królewskim można będzie podziwiać m.in. parę kryształowych wazonów augsburskiej roboty na podstawach zdobionych klejnotami, ofiarowanych przez królową Marię Józefę, żonę Augusta III. Największą uwagę zwiedzających wystawę przyciągać jednak będą drogocenne ozdoby samego obrazu Matki Bożej Częstochowskiej. Do najcenniejszych z nich należą zachowane do dziś sukienki, diamentowa i rubinowa. Obecną formę nadano sukienkom dopiero w wieku XVII, przytwierdzając klejnoty do tła z aksamitu ułożonego w kształcie analogicznym do wspólnego konturu postaci Matki Bożej i Dzieciątka. Aksamitne tła były jednak nietrwałe i często ulegały przeróbkom, polegającym na przeszywaniu kosztowności na nowy podkład w zmienionym nieco porządku, uzupełnianym nowymi darami. Sukienki, z których każda nosiła inną nazwę, są szczegółowo opisane w klasztornych archiwach. Klejnoty prezentowanej na wystawie sukienki rubinowej pochodzą z wieków od XV do XIX. Każda prawie ze znajdujących się na tej sukience sztuk starej biżuterii stanowi wysokiej klasy dzieło sztuki, kilka z nich należy do klejnotów o wybitnych wartościach artystycznych. Najstarsze z nich są jeszcze gotyckie, inne są pochodzenia węgierskiego, zachodnioeuropejskiego, kilka orientalnego, resztę zaś stanowią zapewne dzieła złotnictwa polskiego, tym cenniejsze, że prawie nie zachowane w innych zbiorach. Ta niezwykła wystawa, która z pewnością stanie się wydarzeniem nie tylko artystycznym, ale historycznym i patriotycznym, zebranymi dokumentami i dziełami sztuki przypomina o roli, jaką jasnogórski klasztor odegrał w historii Polski i kształtowaniu jej duchowości, w perspektywie sześciu stuleci obecności w jego murach cudownego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Wystawa w warszawskim Zamku Królewskim czynna będzie do 11 marca 2007 roku.

Jarosław Kossakowski

Artykuł ukazał się w numerze 12/2006.