Wąchocki kościół i klasztor cystersów, jeden z najcenniejszych zabytków architektury romańskiej w Polsce ufundowany został w 1179 r. przez biskupa krakowskiego Gedeona Gedhke a wzniesiony w latach 1217-1238. Mnisi od księcia Bolesława Wstydliwego otrzymali przywilej na eksploatację rud świętokrzyskich. Wykorzystując energię wód rzeki Kamiennej przepływającej przez Wąchock w okolicznych miejscowościach uruchomili oni zakłady metalurgiczne i kuźnie. Klasztor wielokrotnie padał ofiarą najazdów tatarskich, w latach 1260 i 1289. Bolesław Wstydliwy część dochodów z bocheńskich żup solnych przeznaczył na odbudowę klasztoru. Nowe przywileje nadane zostały przez Kazimierza Wielkiego. W 1454 staraniem cystersów Wąchock otrzymał prawa miejskie. Wojny szwedzkie przyniosły klasztorowii miastu zniszczenie. Odbudowę kościoła i klasztoru w stylu barokowym zakończono w połowie 1696. W 1764 r. przeprowadzono jego renowację i ozdobiono polichromią. W 1819 r. władze carskie dokonały kasaty zakonu cystersów. Kościół przekazano miejscowej parafii. W czasie powstania styczniowego w Wąchocku mieścił się sztab gen. Langiewicza. W 1867 r. w wyniku carskich represji za udział w powstaniu styczniowym Wąchock utracił prawa miejskie. Budynki klasztorne parafia przejęła w 1887 r. Podjęto wówczas odnowienie zabudowań i polichromii, którą ukończono w 1908 r. Podczas II wojny światowej w pobliżu Wąchocka na Wykusie działało zgrupowanie partyzanckie mjr. Jana Piwnika „Ponurego”. którego grób znajduje się w krużganku klasztoru. W 1951 cystersi ponownie objęli w posiadanie kościół i klasztor. W 1994 r. Wąchock odzyskał prawa miejskie.

Kapitularz to perła romańskiego zdobnictwa
Fot. Radosław Kieryłowicz

Romański, zbudowany z piaskowca kościół z renesansowymportalem. Obok wieża klasztorna w stylu renesansowym
Fot. Radosław Kieryłowicz

Romańska surowa forma świątyni ozbobiona XVIII-wiecznym barokowym przepychem
Fot. Radosław Kieryłowicz

1. Fraternia mieści ekspozycję archeologiczną opactwa. 2. Nagrobek majora „Ponurego” w krużganku
Fot. Radosław Kieryłowicz

Stela fundacyjna biskupa Gedhke
Fot. Radosław Kieryłowicz

Renesansowy portal łączy romański krużganek klasztoru z barokowym wnętrzem świątyni
Fot. Radosław Kieryłowicz

Romańska chrzcielnica
Fot. Radosław Kieryłowicz

Radosław Kieryłowicz

Artykuł ukazał się w numerze 8-9/2006.