Nauczanie Jana Pawła II o kulturze było przedmiotem III dorocznej Sesji popularnonaukowej organizowanej wspólnie przez Dolnośląską „Civitas Christiana” oraz Seminarium Duchowne w Świdnicy. W sposób szczególny podjęto problem kultury jako fundamentu tożsamości człowieka.

Biskup prof. Marek Jędraszewski z Poznania przedstawił refleksje Jana Pawła II nad stanem europejskiej myśli nowożytnej. Z kolei ksiądz prof. Piotr Nitecki omówił zagadnienie narodu i kultury w nauczaniu Jana Pawła II. W kręgu spraw narodowych pozostawał referat Ziemowita Gawskiego, który mówił o papieskim przesłaniu z pielgrzymek do ojczyzny pod jako przejawie tożsamości narodu. Błąd antropologiczny w kulturze i próby jego przezwyciężania był przedmiotem wystąpienia dra Witolda Baczyńskiego, a ksiądz dr Andrzej Ziombra zajął się przejawami kryzysu we współczesnej kulturze.

Po konferencji została odprawiona uroczysta Msza św., której przewodniczył i okolicznościową homilię wygłosił bp Ignacy Dec. Na zakończenie uroczystości odbył się okolicznościowy koncert w wykonaniu zespołu Viatori.

Podjęta w tym roku problematyka spotkań świdnickich wynikała z potrzeby szerszego spojrzenia na problemy kryzysu kultury w dzisiejszym świecie, wskazania historycznego kontekstu obecnego stanu rzeczy oraz poszukiwań, w oparciu o nauczanie Jana Pawła II, dróg wyjścia z kryzysu. Inspiracją dla organizatorów były słowa, które Ojciec Święty wypowiedział w siedzibie UNESCO 2 czerwca 1980 roku, iż „Kultura jest właściwym sposobem istnienia człowieka. Człowiek bytuje zawsze na sposób jakiejś kultury sobie właściwej, która z kolei stwarza pomiędzy ludźmi właściwą im więź, stanowiąc o międzyludzkim i społecznym charakterze jego bytowania. Stąd też w jedności kultury, jako właściwego sposobu istnienia człowieka, bierze zarazem początek wielość kultur, wśród których człowiek bytuje. W tej wielości jednostka rozwija się, nie tracąc istotnego kontaktu z jednością kultury jako podstawowego i istotnego wymiaru swego istnienia i bytowania”.

Ważne wydaje się podkreślenie przez Ojca Świętego faktu, że kultura jest zarówno uniwersalna, jak i swoista. W swoich dokumentach i wystąpieniach Ojciec Święty niejednokrotnie występował w obronie suwerennych kultur narodowych i lokalnych, podkreślając swoją postawę szacunku wobec nich i zrozumienie, że jest ona wyrazem ich tożsamości.

Konstatacja taka wydaje się niezwykle istotna w czasach współczesnych, kiedy to mamy do czynienia z wytworami nazywanymi często dziełami sztuki czy literatury, które nie tylko nie odwołują się do dziedzictwa minionych pokoleń tworzących kulturę, lecz drastycznie z nimi polemizując, kontestują historię. Tego typu twórczość kulturalna nie jest w żadnym wypadku wyrazem uczuć społeczności, z której wyrasta autor. Jej celem jest wykorzenienie człowieka, kreowanie nowych postaw czy wręcz w ogóle budowanie cywilizacji głęboko wyalienowanych jednostek. Obecnie postawy takie dominują w społeczeństwach najwyżej rozwiniętych.

Bez wątpienia dla nas najważniejszym zagadnieniem w analizie kwestii relacji człowieka i kultury jest europejski krąg kulturowy, który został bardzo poważnie dotknięty wymienionymi powyżej negatywnymi zjawiskami. W swojej refleksji Ojciec Święty wielokrotnie podkreślał rolę chrześcijaństwa w kształtowaniu kultury europejskiej, z pewnością można nawet stwierdzić, że bez chrześcijaństwa kultura Starego Kontynentu nie mogłaby zaistnieć w obecnym kształcie. W ciągu ostatnich kilkuset lat zaszły tu znaczne zmiany mentalne wywołane m.in. w okresie oświecenia, które zaowocowały znaczną dechrystianizacją Europy.

Przywołano analizy papieskie wyrażone w książce „Pamięć i tożsamość”, gdzie Ojciec Święty prześledził stopniowy upadek europejskiej myśli chrześcijańskiej od średniowiecza, do „odrzucenia Chrystusa, a w szczególności Jego tajemnicy paschalnej – krzyża i zmartwychwstania”, który zarysował się w okresie oświecenia. Jakąkolwiek przybierało ono postać, sprzeciwiało się temu, czym Europa stała się w wyniku ewangelizacji.

Kolejne świdnickie spotkanie wykazało, że niezwykle ważne wydaje się podejmowanie dyskusji na temat kultury na styku środowisk społecznych, samorządów i Kościoła. Ważne jest nie tylko przybliżanie myśli papieskiej, lecz również, a może przede wszystkim kwestia podjęcia refleksji nad fundamentalnymi dla społeczeństwa problemami, które w konsekwencji służą nam do odpowiedzi na pytanie: Dokąd zmierzamy?

Piotr Sutowicz

Artykuł ukazał się w numerze 11/2008.