Osiemnasta przełomowa bitwa w dziejach świata. Tak lord Edgar Vincent d’Abernon określił bitwę warszawską 1920 r., która ostatecznie położyła kres marszowi bolszewickiemu na Europę i uchroniła cywilizację łacińską przed zalewem komunizmu.

Na wschodnich przedpolach Warszawy w dniach 13-16 sierpnia w okolicach Radzymina trwały krwawe walki o utrzymanie linii obronnej NarewŚwider i tym samym obrony przedpola Warszawy. Przełamanie tej linii obrony przez Rosjan oznaczałoby bezpośrednie narażenie stolicy na szturm, a wtedy tryumfalne tytuły w sowieckiej prasie z 15 sierpnia „Warszawa wzięta!” słałyby się prawdą.

Rubież obrony przedpola Warszawy podzielono na trzy odcinki: od ujścia Rządzy do Leśniakowizny zajęła 11 DP, składająca się z 48 pp broniącego Beniaminowa, 46 pp – okopanego pod Radzyminem i 47 pp. osłaniającego Wołomin. Od Leśniakowizny do Okuniewa – 8 DP, od Okuniewa do rzeki Świder – 15 DP. 19 DP zwana również 1 dywizją litewsko-białoruską pozostawała w odwodzie.

Drugą linię obrony stanowiła XV brygada składająca się z 3 batalionów, w tym III batalion, zwany 256 ochotniczym pułkiem piechoty por. Stanisława Matarewicza. Oddział ten sformowano w gimnazjum im. Władysława IV na warszawskiej Pradze, z ochotników – głównie młodzieży szkolnej i akademickiej, która zgłosiła się do obrony Warszawy po apelu Józefa Piłsudskiego. Najmłodsi żołnierze mieli po 17 lat. Kapelanem oddziału został ks. Ignacy Skorupka.

Bitwa

13 sierpnia nastąpił koncentryczny atak dwóch sowieckich dywizji (21 i 27) na batalion 46 pp broniący b e z p o ś r e d n i o Radzymina. Batalion nie wytrzymał uderzenia i bolszewicy znaleźli się w mieście. Następnego dnia 27 dywizja sowiecka kontynuowała poszerzanie wyłomu przez atak na odcinki broniące linii Kobyłka- Leśniakowizna, a główny ciężar tego ataku poszedł na Ossów.

Pomnik ks. Ignacego Skorupki w Ossowie
Fot. Radosław Kieryłowicz

Tymczasem po stronie polskiej następowało przegrupowanie wojsk w celu kontruderzenia na Radzymin. I właśnie wtedy nastąpił atak Rosjan. Oczywiście pomieszało to szyki polskie i groziło utratą całego odcinka obrony, a tym samym rozerwanie jej na dwie części i otwarciem drogi na Warszawę. Wtedy do ataku ruszył odwodowy 236 pułk piechoty. Na czele szedł ksiądz Skorupka, który w pewnym momencie zachwiał się i padł. Po chwili padł porucznik Matarewicz. Ale atak Rosjan załamał się. I to był bodaj moment przełomowy bitwy. Ataki sowieckie powtarzały się co prawda, co kilka godzin, ale obrona polska tężała. Poszczególne oddziały uparcie walczyły o utrzymanie pozycji i odzyskanie utraconego terenu. W walkach poległo 92 żołnierzy 236 pp. oraz nieznana liczba bolszewików.

15 sierpnia walki przybrały na sile, użyto przeciwko Rosjanom czołgów. Odebrano utracone miejscowości, a 236 pp, zasłużony w boju pod Ossowem został zluzowany przez nowe oddziały. 16 sierpnia nastąpiło uderzenie Grupy Manewrowej znad Wieprza na tyły Rosjan, co spowodowało zamieszanie w ich szeregach i gwałtowny odwrót, który przerodził się w paniczną ucieczkę. Bitwa o Warszawę była wygrana.

Leśny cmentarzyk

Po bitwie z bolszewikami w sierpniu 1920 roku ciała 92 poległych żołnierzy pochowano w 9 zbiorowych mogiłach. Miesiąc później ustawiono drewniany krzyż. Ciała poległych bolszewików pochowano wokół wzgórza. Nie ustawiono tam jednak żadnego napisu informacyjnego, lecz zasadzono kwiaty na klombach. Inne źródła podają, że poległych Rosjan pochowano na niewielkim wzniesieniu, zwanym „Polakówką Górką”.

W ciągu następnych lat na cmentarzu wzmocniono mogiły oraz ustawiono krzyże z tablicami z nazwiskami poległych, ogrodzono ceglanym murem teren cmentarza i wybudowano kapliczkę pod wezwaniem Matki Bożej Zwycięskiej projektu prof. Brunona Zborowskiego. Później odsłonięto na cmentarzu obelisk zwieńczony krzyżem i orłem z rozpiętymi do lotu skrzydłami. Wyryto na nim nazwiska poległych i napis o ich ofierze złożonej w obronie Warszawy. W 1932 roku umieszczono w kaplicy replikę Cudownego Obrazu Matki Bożej Częstochowskiej pędzla o. Franciszka Jędrzejczyka. W rok później wybudowano obok kaplicy dzwonnicę i umieszczono w niej dzwon. Fundatorem był Wincenty Krasiński. Rokrocznie 14 sierpnia odprawiana była Msza św. za poległych z licznym udziałem ludności i wojska.

W miejscu śmierci ks. Ignacego Skorupki rolnicy ufundowali krzyż, który wymieniono w 1981 r. Tuż obok, w miejscu do którego przeniesiono zwłoki poległego kapłana wzniesiono granitowy obelisk.

Wojenne prześladowania

W latach 1939-1944 teren cmentarza znalazł się w obrębie powiększonego przez Niemców poligonu rembertowskiego. Teren nekropolii był niedostępny. Udało się jednak okolicznym mieszkańcom wywieźć z cmentarza i ukryć w kościele w Kobyłce dzwon oraz wyposażenie kaplicy z obrazem.

Bitwa pancerna w sierpniu 1944 roku i radziecka ofensywa na przełomie sierpnia i września spowodowały zniszczenie i dewastację cmentarza. Po wkroczeniu wojsk sowieckich na ten teren zniszczono pamiątkowy granitowy obelisk, którego części później ludność przechowywała w domach. Po dawnych klombach wokół cmentarnego wzgórza nie pozostał żaden ślad, posadzono w tym miejscu zagajnik sosnowy. W czasach PRL teren cmentarza był do 1977 roku częścią poligonu. Wtedy to proboszczowi z Kobyłki – księdzu Kazimierzowi Konowrockiemu udało się uzyskać zmianę granicy obszaru poligonu.

Panorama ossowska

W 1978 roku odbudowano kaplicę i rozpoczęto odprawianie co niedzielę Mszy św. dla parafian, a 15 sierpnia – Mszy św. za poległych w 1920 roku, co spotykało się z szykanami ze strony SB.

Staraniem Mariana Jeznacha w 1981 r. poskładano i odnowiono granitowy obelisk, który znajduje się przy szosie nieopodal miejsca śmierci ks. Ignacego Skorupki, a w 1982 roku rozbudowano kaplicę według projektu Lecha Dunina i Feliksa Dzierżanowskiego. W latach 1988- 1993 wyposażono wnętrze kaplicy. Od 1988 roku uroczystości sierpniowe odbywają się jawnie, w należytej oprawie.

Po odzyskaniu niepodległości w 1989 r. w Ossowie zaczęto rokrocznie obchodzić święto z udziałem nie tylko miejscowej ludności, ale również wojska. Ruszyły też prace konserwatorskie. Od wielu lat odbywa się inscenizacja bitwy realizowana przez zespoły rekonstrukcji historycznej.

Zespół szkół w Ossowie przyjął imię Księdza Ignacego Skorupki. Przed budynkiem znajduje się pomnik patrona szkoły: na wysokim granitowym cokole w formie obelisku brązowy orzeł z rozpostartymi skrzydłami, zespolony ze stojącą postacią ks. Skorupki. Na skrzydłach orła płaskorzeźbione postacie walczących żołnierzy. Na cokole inskrypcja z aplikowanych mosiężnych liter. Na terenie szkoły mieści się również pawilon ekspozycyjny „Panorama Ossowska”, w którym znajduje się mapa plastyczna wojny polsko-bolszewickiej 1920 r. oraz pamiątki związane z bitwą warszawską.

Bohater bitwy pod Ossowem ks. Ignacy Jan Skorupka urodził się w 1893 r. w Warszawie. Od 1902 r. uczył się w gimnazjum Pawła Chrzanowskiego. . W 1909 r. wstąpił do Warszawskiego Seminarium Duchownego. Na jesieni 1914 r. skierowany do Akademii Duchownej w Piotrogrodzie. W 1916 r. przyjął święcenia kapłańskie. Przez kilka miesięcy był proboszczem parafii w Bogorodsku koło Moskwy. Od września 1918, pracował jako wikariusz w parafii Przemienienia Pańskiego w Łodzi. W 1919 r. został przeniesiony do Warszawy. Pracował jako notariusz i archiwista Kurii Metropolitalnej Warszawskiej. Jednocześnie był kapelanem Ogniska Rodziny Maryi przy ul. Zamoyskiego 30 i prefektem w szkole kolejowej przy ul. Chmielnej. W lipcu 1920 r. został kapelanem garnizonu praskiego. Odtąd spędzał całe dnie w koszarach i na dworcach, spowiadając żołnierzy wyruszających na front. 8 sierpnia na własną prośbę został mianowany kapelanem lotnym batalionu formującego się w budynku szkoły im. Władysława IV. 13 sierpnia wymaszerował wraz z batalionem na front. 14 sierpnia zginął w walkach z bolszewikami. Komunikat Sztabu Generalnego WP z 16 sierpnia podkreśla „bohaterską śmierć ks. kapelana Ignacego Skorupki (..), który w stule i z krzyżem w ręku przodował atakującym oddziałom”. Ciało ks. Ignacego Skorupki przewieziono do Warszawy, gdzie 17 sierpnia w kościele Garnizonowym przy ul. Długiej, a następnie na Powązkach odbyły się uroczystości pogrzebowe z udziałem duchowieństwa, przedstawicieli rządu i generalicji. Gen. Józef Haller udekorował jego trumnę nadanym pośmiertnie Krzyżem Virtuti Militari V klasy.

Radosław Kieryłowicz

Artykuł ukazał się w numerze 08-09/2007.