Wystawa w Zamku Królewskim w Warszawie obrazuje zapomniane, ale ważne osiągnięcia I Rzeczypospolitej

Na tle Europy był to prawdziwy ewenement. W tym samym czasie Francja wciąż żyła w cieniu straszliwej rzezi hugenotów. Na wyspach królowa Elżbieta dokonywała ostatecznego rozbratu z Rzymem, ustanawiając anglikanizm religią panującą. Kraje niemieckie po okresie krwawych wojen religijnych podpisały zaś traktat, którego naczelna zasada „cuius regio eius religio” – czyja władza, tego religia dawała panującym pełnię rządów także nad tą sferą życia poddanych – czytamy w katalogu wystawy „Pod jednym niebem”.

Wystawa zorganizowana przez Muzeum Historii Polski przy współpracy Zamku Królewskiego w Warszawie i prezentowana obecnie w komnatach zamkowych poświęcona jest Rzeczypospolitej wielu narodów, wyznań i kultur, jaka od XVI do XVIII w. istniała na połączonych uniami terenach Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Ekspozycja przypomina m.in. akt Konfederacji Warszawskiej z 1573 r. (uchwalony cztery lata po podpisaniu Unii Lubelskiej) – dokument przygotowany przez komisję sejmową pod przewodnictwem biskupa Stanisława Karnkowskiego, gwarantujący wieczysty pokój między wszystkimi wyznaniami i zatwierdzający m.in. słowa przysięgi królewskiej: „Przysięgam, że będę bronił i przestrzegał pokoju wśród dysydentów, i w żadnym wypadku nie dopuszczę, by z powodów religii ktokolwiek był uciskany zarówno przez urzędników państwowych, jak i przez nas”. Konfederacja Warszawska przyniosła pierwszy w dziejach Europy oficjalny akt religijnej tolerancji, o jakim w owym czasie nie było mowy w innych krajach cywilizacji zachodu.

Ważną przestrzenią ekspozycji jest zaaranżowana niewielka kaplica pałacowa, w której poszczególne apsydy przeznaczono na prezentację kilku najważniejszych wyznań, jakie istniały wtedy w Rzeczypospolitej. Na osi głównej kaplicy usytuowana jest absyda poświęcona religii rzymsko-katolickiej, w której można podziwiać m.in. monstrancję sprawioną staraniem o. Andrzeja Gołdonowskiego w latach 1641– 1644 prowincjała polskich paulinów. Srebrna i pozłacana monstrancja została wykonana w 1649 r., a obecnie jest przechowywana w klasztorze oo. paulinów przy kościele parafialnym pw. Świętych Andrzeja i Barbary w Częstochowie. Widzimy tu różaniec króla Stefana Batorego, sławną Biblię Jakuba Wujka z 1599 r. Autor przekładu Starego i Nowego Testamentu z Wulgaty na język polski był teologiem jezuickim i rektorem Akademii Wileńskiej. Obok apsydy rzymsko-katolickiej eksponowane są obrządki prawosławny, unicki, muzułmański, żydowski, protestancki i ormiański.

Po Unii z Wielkim Księstwem Litewskim w Krewie w 1385 r. Rzeczypospolita stała się państwem wieloetnicznym i wielowyznaniowym. Na terenach Rzeczypospolitej zamieszkiwali Polacy, Litwini, Rusini, Tatarzy, Ormianie, Niemcy, Szkoci, Holendrzy, a także prześladowani i Żydzi wypędzeni z zachodniej Europy. Polacy i Litwini byli przeważnie katolikami, Rusini – prawosławnymi, Żydzi to wyznawcy judaizmu, na Litwie osiadli wyznający islam Tatarzy. Na południowo-wschodnich kresach państwa przebywali Ormianie, wyznawcy ormiańskiej odmiany katolicyzmu, w okolicach Wilna na początku XV w. pojawili się Karaimi wyznający nieco zmodyfikowany judaizm. Ważne miejsce na wyznaniowej mapie państwa zajęły w XVI w. wyłaniające się z katolicyzmu religie protestanckie.

Obrady połączonych izb polsko-litewskiego sejmu walnego za Zygmunta III , Giacomo Lauro (1622 r.), fragment ekspozycji

Mimo tak ogromnego zróżnicowania etnicznego i religijnego w Polsce udało się zachować pokój religijny, a różnice obyczajowych postaw mieszkańców Rzeczypospolitej doprowadziły do rozkwitu kulturalnego, zwanego „złotym wiekiem” kultury polskiej.

Obrazująca te często zapominane lub celowo pomijane, a przecież tak ważne osiągnięcia I Rzeczypospolitej, wystawa „Pod wspólnym niebem” składa się z sześciu działów tematycznych. Dwa pierwsze prezentują zjawisko szeroko pojętej wielokulturowości, koncentrując się na takich zagadnieniach, jak: staropolski federalizm i skład etniczny oraz wyznaniowy społeczeństwa I RP. Dwa kolejne działy skupiają się na problematyce tożsamości regionalnej oraz przedstawiają funkcjonowanie jednostek w społeczeństwie wielokulturowym. Część piąta ekspozycji dotyczy zjawiska oddziaływania wieloetniczności na ówczesną kulturę, a dział ostatni prezentuje widoczne do czasów nam współczesnych ślady wspomnianej wielokulturowości charakterystycznej dla I Rzeczypospolitej.

Zgromadzone na wystawie eksponaty pochodzą z pięćdziesięciu instytucji muzealnych, bibliotek, archiwów, klasztorów (m.in. z klasztoru oo. paulinów na Jasnej Górze), a także z prywatnych zbiorów polskich i zagranicznych. Ekspozycja będzie czynna do końca lipca br.