Nowy „Almanach Sądecki”: nieznane historie, unikalne zdjęcia

W najnowszym „Almanachu Sądeckim” można znaleźć kilkanaście pionierskich materiałów z bliższej i dalszej historii regionu. Do przypadającej w tym roku 75. rocznicy śmierci Józefa Piłsudskiego nawiązuje tekst Józefa Gościeja o pobycie Komendanta w Marcinkowicach, uzupełniony unikalnym fotoreportażem z pogrzebu Marszałka 15 maja w Warszawie i Krakowie, a także zdjęciami Legionów Polskich i wydaną w 1939 roku widokówką dla koneserów upamiętniającą 25-lecie czynu legionowego.

Sądeckie epizody marszałków niepodległej Polski – honorowych obywateli Nowego Sącza (Piłsudskiego i Rydza-Śmigłego) przybliża dr Tomasz Podgórski, sądeczanin, opierając się na zachowanych materiałach swojego dziadka, gen. Józefa Gizy.

Najstarsze inwentarze kościoła parafialnego w Biegonicach z XVI–XVII wieku przestudiował dogłębnie dr Przemysław Stanko, a Leszek Migrała przedstawia obóz w Muszynce na tle działań konfederatów barskich na Sądecczyźnie.

Nie tylko kronikarską wartość ma opracowanie Stanisława Korusiewicza o zapomnianych żołnierzach – zmarłych w latach 1919–1921 i pochowanych na cmentarzu komunalnym w Nowym Sączu. Specjalizujący się w ostatnich latach w badaniu okresu PRL historyk z Uniwersytetu Pedagogicznego, dr Jan Wnęk (rodem z Kiczni k. Łącka) na podstawie dokumentów z IPN analizuje obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego na Sądecczyźnie.

Z bogatego archiwum pozostawionego przez śp. Irenę Styczyńska, honorowego obywatela Nowego Sącza, wydawca wyciągnął sylwetkę Stanisława Eliasza Radzikowskiego. O nieznanych do tej pory szerszemu ogółowi faktach z dziejów pszczelarstwa na Sądecczyźnie pisze Sebastian Szczepaniak, a całość wieńczy studium reprezentacyjnych portretów córek starosty sądeckiego i spiskiego Sebastiana Lubomirskiego (pióra znawczyni tematu Marii Marcinowskiej z Muzeum Okręgowego).

94 numer krakowskich „Arcanów”

przypomina postaci tragicznie zmarłych pod Smoleńskiem Janusza Kurtyki, Anny Walentynowicz i znanego czytelnikom „Naszego Głosu” Stefana Melaka, strażnika pamięci o zbrodni katyńskiej. Godny polecenia jest również dział literacki, w którym znajdziemy najnowsze wierze jednego z najlepszych poetów młodego pokolenia, Wojciecha Wencla. Obok tradycyjnej już u tego twórcy refleksji metafizyczno-eschatologicznej, dotykają one również tragicznych wydarzeń z historii najnowszej – m. in. rzezi na Wołyniu w 1943 roku oraz losom żołnierzy antykomunistycznego podziemia tuż po zakończeniu II wojny światowej. Na uwagę zasługuje także powyborczy esej polityczny Bohdana Cywińskiego „Polska moich dążeń”. Autor pisze m. in.: „Odejście Lecha Kaczyńskiego zakwestionowało kontynuację samodzielnej i odważnej polityki polskiej i osłabiło ogromnie tok współdziałania politycznego krajów Europy środkowej i wschodniej”.

Najnowszy (7/ 2010) numer miesięcznika zamieszcza rozmowę Józefa Darskiego „Archipelag polskości” przeprowadzoną z Bronisławem Wildsteinem, prof. Andrzejem Zybertowiczem i Jackiem Kwiecińskim. Podtytuł obszernego wywiadu brzmi dość znamiennie – „O przyszłości polskiej demokracji”. Zybertowicz apeluje w nim o konsolidację środowisk niezależnych od poglądów warszawskiego Salonu i zwraca uwagę: „Trzeba tworzyć mnóstwo oddolnych inicjatyw, które zgodnie z dynamiką pluralistycznego świata co jakiś czas będą się konsolidowały w szersze projekty: konsorcja medialne, środowiska szkoleniowe młodych liderów, wreszcie grupy kapitałowe etc. W Internecie widać liczne „archipelagi polskości” – mnóstwo rozproszonych inicjatyw ludzi, dla których Polska znaczy coś ważnego, jest niebanalna”.

Znad Wilii

Drugi tegoroczny numer wileńskiego kwartalnika poświęconego problematyce kresowej w rozbudowanym dziale kulturalnym prezentuje sylwetki artystów Ziemi Wileńskiej: Heleny Głogowskiej, Józefa Farbotki oraz poczet malarzy i plastyków mieszkających w mieście Ostrej Bramy od XVI w. do 1945 roku. Interesująco zapowiadają się również tematy historyczne: po raz pierwszy tak szeroko podjęty w polskim piśmiennictwie problem Litwy w polityce Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu w latach 1917-1919 podjęty piórem Jana Engelgarda oraz dzieje przedwojennych korporacji uniwersyteckich na Uniwersytecie Stefana Batorego. Wartościową lekturą będzie też zapewne zapoznanie się, jak litewskie władze czczą pamięć tragicznie zmarłego prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego (w Wilnie, tuż po katastrofie smoleńskiej powstała ulica jego imienia). Inspirującą propozycją wakacyjną może być z kolei opisany przez Tomasza Krzywickiego białoruski szlak turystyczny związany z młodością Adama Mickiewicza.

Biuletyn IPN

33 zeszyt periodyku wydawanego przez Instytut Edukacji Narodowej związany jest z refleksją nad zalewającą nas kulturą komercyjną, która w znacznym stopniu wyparła ze świadomości młodego pokolenia tzw. kulturę wysoką. Jako skuteczną broń przeciwko takiej tendencji, autorzy proponują upowszechnianie kultury narodowej, wyrosłej z rodzimych katolickich tradycji, przechowującej klejnoty naszej sztuki i literatury, „chroniącej” mowę ojczystą przed okaleczaniem i degradacją. Inne materiały dotyczą kulturotwórczej roli Kościoła i Biblii oraz wartości wychowawczych i estetycznych polskiej sztuki sakralnej i ludowej. Sporo miejsca poświęcono również problematyce mecenatu kulturalnego oraz roli mediów elektronicznych w kreowaniu kultury.

(ŁK)