Na Zamku Królewskim w Warszawie prezentowana jest ciekawa historyczna wystawa „Wokół maltańskiego krzyża”

Pełna nazwa tego elitarnego zakonu brzmi Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników Świętego Jana z Jerozolimy, z Rodos i z Malty. Kawalerów zwano dawniej po prostu Szpitalnikami, żeby oddać ich podstawową misję – opiekę szpitalną. Byli też zwani Kawalerami św. Jana lub Joannitami – od patrona Zakonu św. Jana Chrzciciela, a także Kawalerami z Jerozolimy, miejsca założenia zakonu. Chrześcijanie pielgrzymujący do Grobu Pańskiego w Jerozolimie pierwsze zezwolenie kalifatu na zbudowanie kościoła, klasztoru i szpitala uzyskali już w 1099 r. Bullą z 1113 r. papież Paschalis II potwierdził założenie szpitala i nadał zakonowi liczne przywileje.

Z upadkiem Akry zakończyła się w Palestynie misja zakonu (1291), który przeniósł się na wyspę Rodos i działał tam do 1522 r. Po ataku Turków i poddaniu wyspy obrońcy odpłynęli z honorami, zabierając ze sobą relikwie zakonne oraz skarbiec. Po paru latach tułaczki w 1530 r. zakon otrzymał od cesarza Karola V kilka wysepek wraz z Maltą, którą z kolei władał do 1798 r. Po utracie Malty Zakon św. Jana znalazł swoje miejsce w Rzymie, gdzie nadal prowadzi szeroką działalność charytatywną. Do dziś posiada dwie wspaniałe rezydencje mające charakter eksterytorialny, wydaje własne paszporty, bije monety i utrzymuje dyplomatyczne stosunki z przeszło 100 państwami.

Do Polski, gdzie działa pod przyjętą nazwą Związku Polskich Kawalerów Maltańskich (statut zarejestrowany w 1926 r. w Poznaniu), zakon trafił już w 1154 r., gdy książę Henryk Sandomierski założył pierwszą komandorię w Zagości k. Wiślicy. Z czasem wskutek podziałów ziem polskich kolejne powstałe komandorie znalazły się poza granicami kraju. Powstały dopiero w 1774 r. Wielki Przeorat Polski przetrwał zaledwie kilkanaście lat, do III rozbioru Polski. Aż do czasu uzyskania niepodległości w 1918 r. polscy członkowie zakonu podlegali przeoratom zaborców. Powołany w 1920 r. Związek Polskich Kawalerów Maltańskich swoją działalnością charytatywną i szpitalnicą, szczególnie w czasie II wojny światowej, zasłużył na chlubną legendę. Trzeba przypomnieć, że już na Malcie zakon miał tzw. świętą lecznicę oraz szkołę medyczną, w której kształceni chirurdzy cieszyli się europejską sławą.

Fragment wystawy „Wokół Maltańskiego Krzyża”
Fot. Jarosław Kossakowski

Najpełniejszą realizacją misji zakonu w Polsce, to znaczy niesienie pomocy potrzebującym, w tym pomocy medycznej, była działalność Szpitala Maltańskiego w Warszawie. Powołany w 1939 r. Korpus Sanitarny ZPKM poczynił liczne starania, żeby przygotować zaplecze medyczne dla spodziewanych działań wojennych. 6 września 1939 r. Siostra Naczelna Korpusu otrzymała rozkaz utworzenia Szpitala Maltańskiego, a na jego siedzibę wybrano gmach obecnej Ambasady Belgijskiej przy ul. Senatorskiej 40. Bohaterska postawa personelu i bezwzględne oddanie pacjentom podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 r. znalazły potwierdzenie w całej późniejszej wojennej działalności Szpitala Maltańskiego, będącego medycznym zapleczem Armii Krajowej. Powojenne komunistyczne władze Polski zlikwidowały Szpital Maltański, przeniesiony po upadku powstania warszawskiego do Częstochowy, nie zgodziły się też na rejestracje ZPKM. Po ustrojowej transformacji zarejestrowany w 1990 r. Związek Polskich Kawalerów Maltańskich rozpoczął ponownie szeroko obecnie prowadzoną działalność charytatywną i szpitalną.

Historyczne dzieje Kawalerów Maltańskich przybliża dziś wystawa w Zamku Królewskim w Warszawie pt. „Wokół Maltańskiego Krzyża”. Ekspozycję przygotowało Muzeum Historyczne m.st. Warszawy wraz z Zamkiem Królewskim i Ambasadą Zakonu Maltańskiego w Polsce. Wystawę otwiera jednak dzieło sztuki współczesnej. Jest to złoty krucyfiks zawierający relikwie Drzewa Krzyża Świętego ofiarowany parafii pw. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Klebarku Wielkim k. Olsztyna przez Ojca Świętego Jana Pawła II. W tej parafii znajduje się obecnie siedziba Kapelanatu Związku Polskich Kawalerów Maltańskich. Kapelanat w Klebarku, którego rektorem jest ks. prałat Henryk Błaszczyk, sprawuje zleconą dekretem arcybiskupa metropolity warmińskiego opiekę nad Sanktuarium i Relikwią Świętego Krzyża.

Pierwsze sale wystawy aranżacją przywodzące na myśl klasztorny refektarz przynoszą eksponaty związane z patronami zakonu: św. Janem Chrzcicielem, Matką Bożą z Filermos oraz bł. Gerardem. Dalsze prezentują portrety, zbroje, regalia i dystynkcje Wielkich Mistrzów, oryginalne wyposażenie szpitala maltańskiego, a także malarstwo i grafikę nawiązujące do misji zakonu. Wystawa „Wokół Maltańskiego Krzyża” będzie czynna do 13 stycznia 2013 r.