Dyskusje i spory wokół roli, jaką w obaleniu komunizmu odegrał pontyfikat bł. Jana Pawła toczą się już od wielu lat. Rosnącemu dystansowi czasowemu do wydarzeń zmieniających geopolityczną mapę świata pod koniec ubiegłego stulecia towarzyszy podejmowanie przez historyków, i dziennikarzy młodszego pokolenia wielu nowych badań na temat roli Kościoła w wydarzeniach, które swój pomyślny finał znalazły w wydarzeniach wschodnioeuropejskiej Jesieni Ludów w 1989 roku. Takiej próby podjął się również Tomasz Pompowski, szerzej znany do tej pory jako wiceszef działu opinii w dzienniku „Polska The Times”. W swojej najnowszej książce „Armia Boga kontra Imperium Zła. Duchowa historia upadku komunizmu”, która ukazała się nakładem Domu Wydawniczego „Rafael” z Krakowa.

Łącząc w sobie zalety wartkiej publicystyki historycznej oraz solidnie udokumentowanej pracy opartej na źródłach dokumentalnych i wywiadach, Autor syntetycznie przedstawił najważniejsze jego zdaniem mechanizmy i działania przyczyniające się do upadku totalitaryzmu w Polsce i Europie Środkowej. Zdaniem Pompowskiego, mechanizmami tymi kierował unikalny „sojusz” trzech czynników, które zamanifestowały się w historii na przełomie lat 70. i 80. XX wieku. Wybór na Stolicę Piotrową Karola Wojtyły w 1978 roku, dojście do władzy w dwóch najważniejszych krajach Zachodu polityków trzymających się pryncypialnej linii antykomunistycznej (Margaret Thatcher w 1979 roku i Ronalda Reagana w 1981 roku) oraz powstanie ruchu „Solidarność” podczas strajków na polskim Wybrzeżu w sierpniu 1980 roku doprowadziły zgodnie do zaostrzenia się konfrontacji pomiędzy wolnym światem a blokiem sowieckim i w konsekwencji, do klęski systemu komunistycznego oraz zakończenia trwającego pół wieku zimnowojennego podziału świata. Wydarzenia, jakie rozgrywały się od końca lat 70. stanowiły wyjątkowy kon trast wobec wcześniejszej dekady detente, gdy wydawało się, iż Zachód całkowicie pogodził się z dominacją ZSRR w Europie Wschodniej oraz wielu rejonach Trzeciego Świata, a ukształtowany po II wojnie światowej dwubiegunowy system globalnego bezpieczeństwa na długie wieki utrzyma świat w swoich ryzach. Analogicznie, na płaszczyźnie dyplomacji kościelnej, wybór papieża- Słowianina dokonał istotnej rewolucji w kręgach decyzyjnych Stolicy Apostolskiej, uwrażliwiając wielu urzędników Kurii Rzymskiej na słabo dostrzegane do tej pory problemy katolików żyjących za żelazną kurtyną.

Autor ilustruje tezę o swoistym „pakcie” na linii Watykan-USA-Wlk.Brytania- NSZZ „Solidarność” przypomnieniem działań dyplomatycznych w tym licznych spotkań Jana Pawła II z premier Wilk. Brytanii, prezydentem USA oraz wysokimi urzędnikami Białego Domu. W dużej mierze przyczyniły się one do wypracowania wspólnej strategii wobec działań Kremla, a także przyczyniły się do skoordynowanej pomocy płynącej ze strony demokratycznego świata dla polskiej opozycji oraz poddanych represjom państwowej machiny chrześcijan mieszkających w bloku wschodnim. Książka bogato dokumentuje także długofalowe działania operacyjne służb bloku wschodniego, usiłujące osłabić wpływ Jana Pawła II na politykę światową i Kościół.

Pompowski nie unika w książce wątków budzących kontrowersje i różne oceny współczesnych historyków, zauważając, że „ antykomunistyczny sojusz” Papieża – Polaka z Reaganem i Thatcher, wywodzącymi się zachowujących rezerwę wobec Kościoła katolickiego denominacji protestanckich, stanowił bardzo ciekawy paradoks. Podobnym ewenementem było także poparcie znanych z liberalizmu gospodarczego i przeciwnych zwiększeniu roli związków zawodowych przywódców USA i Wlk. Brytanii dla polskiego ruchu pracowniczego pod znakiem „Solidarności”. Autor ciekawie portretuje również stosunek Jana Pawła II do ostatniego przywódcy ZSRR Michaiła Gorbaczowa, stawiając odważną tezę, iż Papież-Polak był bardzo sceptycznie nastawiony do wywołującego tak wielki entuzjazm Zachodu procesu „pierestrojki”.

Ramy czasowe książki obejmują w zasadzie okres do momentu rozpadu ZSRR, co może wywołać u czytelnika pewien niedosyt intelektualny, zwłaszcza w świetle wielu wypowiedzi bł. Jana Pawła II w ostatnich kilkunastu latach pontyfikatu (szczególnie encykliki „Centesimus annus” z 1991 roku) widać rozczarowanie poprzedniego papieża kierunkiem, w którym przebiegł proces transformacji ustrojowej w krajach postkomunistycznych. Zamieszczenie przez Autora choćby zdawkowej refleksji na temat, czy powstały po 1989 roku ład społeczny- polityczny w Europie Wschodniej był tym, którego oczekiwał słowiański papież byłoby znakomitym podsumowaniem dla jego ciekawej i pobudzającej do dyskusji książki.

Tomasz Pompowski. Armia Boga kontra Imperium Zła. Duchowa historia upadku komunizmu, ss. 292 wraz z indeksem osobowym. Dom Wydawniczy „Rafael”, Kraków 2012 . Pozycję można zamówić na stronie internetowej www.rafael.pl